Ogrodzieniec
Ten artykuł dotyczy miasta w woj. śląskim. Zobacz też: Ogrodzieniec (ujednoznacznienie). |
miasto w gminie miejsko-wiejskiej | |||||
Ogrodzieniec, ul. Kościuszki | |||||
| |||||
Państwo | Polska | ||||
---|---|---|---|---|---|
Województwo | |||||
Powiat | |||||
Gmina | Ogrodzieniec | ||||
Data założenia | XI w. | ||||
Prawa miejskie | 1409–1870, od 1973 | ||||
Burmistrz | Anna Pilarczyk | ||||
Powierzchnia | 28,56 km² | ||||
Wysokość | 390–420 m n.p.m. | ||||
Populacja (29.09.2023) • liczba ludności • gęstość |
| ||||
Strefa numeracyjna | 32 | ||||
Kod pocztowy | 42-440 | ||||
Tablice rejestracyjne | SZA | ||||
Położenie na mapie powiatu zawierciańskiego | |||||
Położenie na mapie Polski | |||||
Położenie na mapie województwa śląskiego | |||||
50°27′04″N 19°31′08″E/50,451111 19,518889 | |||||
TERC (TERYT) | 2416064 | ||||
SIMC | 0941748 | ||||
Urząd miejski pl. Wolności 2542-440 Ogrodzieniec | |||||
| |||||
| |||||
Strona internetowa | |||||
BIP |
Zobacz w indeksie Słownika geograficznego Królestwa Polskiego hasło Ogrodzieniec |
Ogrodzieniec – miasto w Polsce położone w województwie śląskim, w powiecie zawierciańskim, siedziba gminy miejsko-wiejskiej Ogrodzieniec.
Według danych z 31 grudnia 2010 r. miasto miało 4401 mieszkańców[2].
Położenie
Miasto położone jest na obrzeżach Zagłębia Dąbrowskiego, w środkowej części Wyżyny Krakowsko-Częstochowskiej, na granicy dwóch mezoregionów: Wyżyny Częstochowskiej i Obniżenia Górnej Warty (Wyżyna Woźnicko-Wieluńska).
Według danych z 1 stycznia 2011 r. powierzchnia miasta wynosiła 28,56 km²[3].
Położone na wysokości od 390 do 420 m n.p.m.[potrzebny przypis]
W centrum miasta krzyżują się drogi wojewódzkie nr 791 i nr 790. Od południa i zachodu do miasta przylega znaczny kompleks leśny, od północy złoża wapienne oraz nieczynny kamieniołom eksploatowany kiedyś przez cementownię Wiek, od północnego zachodu łąki przechodzące w dolinę Czarnej Przemszy, a od wschodu – pola uprawne. Na terenie miasta znajduje się 1207 budynków (stan na luty 2004) oraz 112 gospodarstw rolnych (stan na sierpień 2008)[potrzebny przypis].
Historia
Początki miasta sięgają prawdopodobnie XI w. Rozwijało się tu grodzisko rolników, myśliwych i smolarzy. W 1241 r. Ogrodzieniec został najechany przez Tatarów, którzy spalili miasto i zamek. Po najeździe drewniany dotąd zamek został odbudowany z kamienia.
Pierwsze zapiski historyczne o Ogrodzieńcu pochodzą z 1346 r.[4] Pod koniec XIII w. wybudowano w mieście zajazd. Położenie Ogrodzieńca sprzyjało rozwojowi handlu, którym trudnili się przeważnie Żydzi. W XIII i XIV w. w puszczach ogrodzienieckich organizowano polowania na grubą zwierzynę. Pod rokiem 1385 Jan Długosz notuje podczaszego krakowskiego Włodka z Ogrodzieńca. Potem miejscowość należała do mieszczan krakowskich Salomonowiczów, a później Pileckich herbu Leliwa i ponownie przeszła w ręce Włodków. W 1540 r. dobra ogrodzieńskie odkupił od nich burgrabia i żupnik chęciński Jan Boner, który ok. 1540 r. przekazał majątek kasztelanowi sadeckiemu Sewerynowi Bonerowi. Następnie stało się własnością marszałka wielkiego koronnego Jana Firleja, który pojął za żonę Bonerównę[5].
W 1595 r. miasto położone w powiecie lelowskim województwa krakowskiego w Rzeczypospolitej Obojga Narodów[6]. W 1629 r. właścicielem miasta był Mikołaj Firlej[7]. W 1651 r. kościół został zamieniony na zbór braci polskich[8]. W 1669 r. Firlej sprzedaje za 267 tysięcy złotych kasztelanowi krakowskiemu Stanisławowi Warszyckiemu wsie i dominia Ogrodzieniec, Bydlin, Włodowice, Kromołów, Zawiercie, wraz z górami srebrnymi obok Olkusza. Warszycki po uzyskaniu zamku Ogrodzieniec częściowo odbudował go (w latach 1669–1680) ze zniszczeń po potopie szwedzkim, podobnie jak miasta i wsie należące do jego posiadłości[5].
W 1784 r. król polski Stanisław August na prośbę właściciela Tomasza Jaklińskiego nadał Ogrodzieńcowi przywilej na organizację 12 jarmarków rocznie, które odbywały się 2 stycznia, 3 lutego, 1 marca, 24 kwietnia, 6 maja, 11 czerwca, 14 lica, 20 sierpnia, 23 września, 22 października, 17 listopada i 13 grudnia[5].
Zabory Polski
W 1795 r. był w zaborze pruskim (Nowy Śląsk), a od 1815 r. w zaborze rosyjskim (Królestwo Polskie). W 1827 r. w miejscowości znajdowało się 102 domy zamieszkanych przez 780 mieszkańców. W 1886 r. były tu 162 domy (w tym 26 murowanych) i około 1000 mieszkańców (w tym 163 Żydów)[5].
Miejscowość wymieniona została w XIX-wiecznym Słowniku geograficznym Królestwa Polskiego jako osiedle (przedtem miasteczko) leżące w powiecie olkuskim w gminie i parafii Ogrodzieniec. W 1883 r. znajdowało się w nim 120 domów w tym 15 murowanych zamieszkanych przez ok. 1000 mieszkańców. Miejscowość liczyła wówczas w sumie 1661 mórg. Znajdował się w niej parafialny, murowany kościół katolicki, dom schronienia dla starców i kalek, szkoła początkowa, kasa wkładowo-zaliczkowa, urząd gminny. Funkcjonowały również zakłady przemysłowe: browar, cegielnia, piece do wypalania wapna oraz młyn napędzany kołami wodnymi[5].
II wojna światowa
Wojska niemieckie zajęły miejscowość 4 dni po rozpoczęciu II wojny światowej. 8 października 1939 r. ziemię ogrodzieniecką wcielono do III Rzeszy. Podczas okupacji hitlerowskiej planowano zniemczenie nazwy miejscowości na Bonerburg (od Bonerów – XVII-wiecznych właścicieli zamku Ogrodzieniec), ale zmiana ta nie weszła nigdy w życie. Kres niemieckiej okupacji nastał wraz z wkroczeniem 18 stycznia 1945 r. oddziałów 21 Armii I Frontu Ukraińskiego[9].
Okres powojenny
Do 1956 r. miejscowość znajdowała się w powiecie olkuskim, do 1975 r. i od 1999 r. w powiecie zawierciańskim.
Przemysł
Ważny ośrodek produkcji cegieł i materiałów budowlanych. W latach 1913–1999 działała tu cementownia „Wiek” – jeden z największych zakładów w regionie. Drugim ważnym budynkiem przemysłowym była zamknięta w 1998 r. fabryka „PMIB Izolacja Ogrodzieniec” produkująca materiały ociepleniowe z wykorzystaniem azbestu.
Demografia
Piramida wieku mieszkańców Ogrodzieńca w 2014 r.[10]:
Zabytki
- Kościół Przemienienia Pańskiego w Ogrodzieńcu z XVIII w.
- Ruiny prochowni z XIX w.
Edukacja
- Szkoła Podstawowa nr 1 im. Stefana Żeromskiego, ul. Kościuszki 67
- Przedszkole Publiczne w Ogrodzieńcu, os. Orzeszkowej 13
Turystyka
Ważny ośrodek turystyczny leżący na Szlaku Orlich Gniazd. Przez centrum miasta przebiega Szlak Warowni Jurajskich. Miejscowość nie obejmuje terenu zamku Ogrodzieniec, który znajduje się w sąsiedniej wsi – Podzamcze.
- Staw, Krępa
- Krępa
- Centuria (rzeka)
- Ruiny Fabryki Prochu
- Stawy, Ogrodzieniec Józefów
- Ogrodzieniec, Józefów
- Ogrodzieniec, staw Os. E. Orzeszkowej
- Kamieniołom Ogrodzieniec
- Kościół Przemienienia Pańskiego
- Kościół parafialny pw. Przemienienia Pańskiego
Wspólnoty wyznaniowe
Współpraca międzynarodowa
| Ta sekcja od 2011-09 wymaga zweryfikowania podanych informacji. Należy podać wiarygodne źródła w formie przypisów bibliograficznych. Część lub nawet wszystkie informacje w sekcji mogą być nieprawdziwe. Jako pozbawione źródeł mogą zostać zakwestionowane i usunięte. Sprawdź w źródłach: Encyklopedia PWN • Google Books • Google Scholar • Federacja Bibliotek Cyfrowych • BazHum • BazTech • RCIN • Internet Archive (texts / inlibrary) Po wyeliminowaniu niedoskonałości należy usunąć szablon {{Dopracować}} z tej sekcji. |
Miasta i gminy partnerskie:
Zobacz też
Przypisy
- ↑ Ogrodzieniec w liczbach [online], Polska w liczbach [dostęp 2023-09-29] , liczba ludności w oparciu o dane GUS.
- ↑ Ludność. Stan i struktura w przekroju terytorialnym (Stan w dniu 31 XII 2010 r.), Warszawa: Główny Urząd Statystyczny, 10 czerwca 2011, ISSN 1734-6118 .
- ↑ Powierzchnia i ludność w przekroju terytorialnym w 2011 r.. „Powierzchnia i Ludność w Przekroju Terytorialnym”, 2011-08-10. Warszawa: Główny Urząd Statystyczny. ISSN 1505-5507.
- ↑ ks. Tomasz Folga: Historia parafii Ogrodzieniec. [dostęp 2010-03-06].
- ↑ a b c d e Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich t. VII, hasło „Ogrodzieniec”. nakł. Filipa Sulimierskiego i Władysława Walewskiego, 1883. s. 410. [dostęp 2019-06-25].
- ↑ Województwo krakowskie w drugiej połowie XVI wieku ; Cz. 2, Komentarz, indeksy, Warszawa 2008, s. 110.
- ↑ Własność ziemska w powiecie sandomierskim w roku 1629, w:Przegląd Nauk Historycznych 2012, r. XI, Nr 2, s. 66.
- ↑ Marta Kossakowska: Historia. [dostęp 2014-03-02].
- ↑ Rada Ochrony Pomników Walki i Męczeństwa „Przewodnik po upamiętnionych miejscach walk i męczeństwa lata wojny 1939–1945”, Sport i Turystyka 1988, ISBN 83-217-2709-3, s. 299.
- ↑ Ogrodzieniec w liczbach [online], Polska w liczbach [dostęp 2016-01-11] , liczba ludności w oparciu o dane GUS.
- ↑ [1]Oficjalna strona Miasta i Gminy Ogrodzieniec. [dostęp 2023-09-29].
Bibliografia
- Iwona Rajca: Sołectwa gminy Ogrodzieniec. 2007-12. [dostęp 2010-03-06].
- Marta Kossakowska: Rys historyczny gminy Ogrodzieniec. 2006-12. [dostęp 2010-03-06].
- Marta Kossakowska: Zamki i warownie gminy Ogrodzieniec. 2006-12. [dostęp 2010-03-06].
Linki zewnętrzne
- Portal turystyczno-informacyjny Miasta i Gminy Ogrodzieniec. moj-ogrodzieniec.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2021-01-17)].
- Zdjęcia z Ogrodzieńca
- Ogrodzieniec, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. VII: Netrebka – Perepiat, Warszawa 1886, s. 410 .
- Strona o Gminie Ogrodzieniec
- p
- d
- e
- Siedziba gminy: Ogrodzieniec
Miasto |
|
---|---|
Wsie |
|
Kolonia |
|
Części miasta |
|
Przysiółek wsi |
|
- p
- d
- e
Miasta na prawach powiatu | |
---|---|
Miasta powiatowe | |
Miasta gminne |
|
- p
- d
- e
Miasta |
|
---|---|
Gminy miejskie | |
Gminy miejsko-wiejskie |
|
Gminy wiejskie |
|
- p
- d
- e
- Siedziba powiatu – Olkusz
Przynależność wojewódzka |
| ||||
---|---|---|---|---|---|
Miasta (1867–1939 i 1945–75) | |||||
Osiedla (1954–72) |
| ||||
Gminy wiejskie (1867–1939, 1945–54 i 1973–75) |
| ||||
Gromady (1954–72) |
| ||||
Gminy (1939–45) |
|
- p
- d
- e
- Siedziba powiatu – Zawiercie
Przynależność wojewódzka |
|
---|---|
Miasta | |
Osiedla (1954-72) |
|
Gminy wiejskie (← 1927-39, 1945-54 i 1973-75) |
|
Gminy wiejskie pod okupacją (1939-45) |
|
Gromady (1954-72) |
|
- p
- d
- e
Legenda: (1) w nawiasach podano okres praw miejskich; (2) wytłuszczono miasta trwale restytuowane; (3) tekstem prostym opisano miasta nierestytuowane, miasta restytuowane przejściowo (ponownie zdegradowane) oraz miasta niesamodzielne, włączone do innych miast (wyjątek: miasta połączone na równych prawach, które wytłuszczono); (4) gwiazdki odnoszą się do terytorialnych zmian administracyjnych: (*) – miasto restytuowane połączone z innym miastem (**) – miasto restytuowane włączone do innego miasta (***) – miasto nierestytuowane włączone do innego miasta (****) – miasto nierestytuowane włączone do innej wsi; (5) (#) – miasto zdegradowane w ramach korekty reformy (w 1883 i 1888); (6) zastosowane nazewnictwo oddaje formy obecne, mogące się różnić od nazw/pisowni historycznych.
|
Źródła: Ukaz do rządzącego senatu z 1 (13) czerwca 1869, ogłoszony 1 (13 lipca) 1869. Listy miast poddanych do degradacji wydano w 20 postanowieniach między 29 października 1869 a 12 listopada 1870. Weszły one w życie: 13 stycznia 1870, 31 maja 1870, 28 sierpnia 1870, 13 października 1870 oraz 1 lutego 1871 (Stawiski).