Landkreis Jaroslau
| powiat | |
| 1939–1945 | |
| Państwo |
|
|---|---|
| Dystrykt | krakowski |
| Siedziba | Jaroslau (Jarosław) |
| Powierzchnia | 3133 km² |
| Populacja (1943) • liczba ludności |
|
| • gęstość | 104,1 |
| Szczegółowy podział administracyjny | |
| Liczba gmin | 34 (w tym 9 miast) |
| Liczba wsi | 234 |
Położenie na mapie GG | |
Powiat Jaroslau (niem. Landkreis Jaroslau, Kreishauptmannschaft Jaroslau, pol. powiat jarosławski) – jednostka administracyjna samorządu terytorialnego dystryktu krakowskiego w Generalnym Gubernatorstwie. Funkcjonował od 12 grudnia 1939 do stycznia 1945. Siedziba władz powiatu oraz starostwa znajdowała się w Jaroslau (Jarosławiu).
Powiat miał bardzo wydłużony kształt, ciągnąc się od Rozwadowa po Przemyśl na długości około 120 km. Jego wschodnia granica biegła wzdłuż Sanu[1].
Historia
Po wybuchu II wojny światowej obszary na zachód od Linii Mołotowa znalazły się pod okupacją niemiecką, w związku z czym rejon Jarosławia stał się obszarem przygranicznym z ZSRR.
12 grudnia 1939 Niemcy utworzyli Landkreis Jaroslau w dystrykcie krakowskim, obejmujący[1][2][3]:
- lewobrzeżną część powiatu jarosławskiego (bez miasta Sieniawa, bez gmin Laszki i Radawa, bez głównej części gminy Wiązownica[4], bez prawobrzeżnej części gminy Munina[5], bez prawobrzeżnej części gminy Radymno[6], bez mniejszej części gminy Sieniawa[7] i bez fragmentu gminy Adamówka[8]);
- cały powiat przeworski;
- prawie cały powiat łańcucki (oprócz głównej części gminy Kuryłówka[9]);
- jedna trzecia powiatu niżańskiego (miasta Nisko i Rudnik, gminy Rudnik, Jeżowe, Kamień i Stany oraz większa część gminy Nisko[10]);
- lewobrzeżną część powiatu przemyskiego (gminę Orzechowce, przedzielone granicą gminy Dubiecko, Krzywcza, Kuńkowce i Żurawica, fragmenty gmin Stubno (Dusowce, Walawa) i gminy Olszany (Krasice) oraz lewobrzeżną część Przemyśla (Zasanie).
13 lipca 1940 utworzono nowe miasto Deutsch-Przemysl[11][12], w skład którego weszły: niemiecka część Przemyśla – Zasanie; część gminy Kuńkowce (gromady Kuńkowce, Ostrów oraz południowa część gromady Ujkowice); część gminy Żurawica (gromady Buszkowice, Buszkowiczki i Żurawica oraz wschodnia część gromady Bolestraszyce[13]. Okrojone gminy Kuńkowce i Żurawica zniesiono; zachodnią część gminy Kuńkowce włączono do gminy Krzywcza a w miejsce gminy Żurawica utworzono gminę Wyszatyce. Nowe miasto Deutsch-Przemysl wyłączono z Landkreis Jaroslau, tworząc w nim starostwo miejskie[14].
1 października 1943 zmieniła się znacznie zachodnia granica Landkreis Jaroslau w związku z utworzeniem na jego obszarze gminy Górno (największej pod względem powierzchni jednostki w dystrykcie krakowskim) dla potrzeb administracji poligonu sił powietrznych Luftwaffe i jej zaplecza. Gminę Górno utworzono ze wschodniej części tzw. obszaru specjalnego Truppenübungsplatz Süd Dęba, jednego z największych wojskowych terenów szkoleniowych Wehrmachtu. W związku z tym, do Landkreis Jaroslau włączono z Landkreis Reichshof (powiatu rzeszowskiego)[15]:
- fragment przedwojennego powiatu kolbuszowskiego: części gmin Dzikowiec (gromady Lipnica i Wilcza Wola oraz miejscowości Górale, Poddębina i Zagroda), Raniżów (gromady Raniżów, Mazury i Zielonka), Sokołów (gromady Górno i Turza) i Majdan (Klatki i Koziołek);
- fragment przedwojennego powiatu tarnobrzeskiego (gromada Jamnica oraz miejscowości Zapolednik i Sulichów z gminy Grębów).
W związku z powyższym wysiedlono całą gminę Stany, prawie całą gminę Jeżowe (pozostawiono tylko Jeżowe i Groble) oraz części gmin Nisko (Nowosielec) i Rudnik (Kończyce)[3].
Wraz z wybuchem wojny niemiecko-radzieckiej 22 czerwca 1941 tereny obwodu lwowskiego zostały zajęte przez wojska niemieckie, a Galicja Wschodnia weszła 1 sierpnia 1941 w skład Generalnego Gubernatorstwa (GG)[16]. Na mocy dekretu Adolfa Hitlera z 1 sierpnia 1941 prawie cały obszar Galicji Wschodniej utworzył nowy dystrykt o nazwie Dystrykt Galicja, jednak rejony laszkowski i sieniawski włączono do dystryktu krakowskiego, integrując je z Landkreis Jaroslau tamże. Ponadto do dystryktu krakowskiego włączono także obszar przedwojennego powiatu przemyskiego (rejony: birczański, chyrowski, dobromilski, medycki i przemyski), tworząc z nich Landkreis Przemysl. W związku z utworzeniem Landkreis Przemysl, dołączono do niego południowe pasmo Landkreis Jaroslau (położoną na północ od Sanu część przedwojennego powiatu przemyskiego wraz z miastem Deutsch-Przemysl, które 15 listopada 1941 zintegrowano ponownie z dotychczas radzieckim Przemyślem[17]).
Po zajęciu prawobrzeżnych terenów Landkreis Jaroslau przez Armię Czerwoną 23 lipca 1944, zostały one włączone ponownie do ZSRR (reaktywowano tam m.in. rejony sieniawski, laszkowski i przemyski), lecz już w październiku 1944, w wyniku wytyczenia granicy między ZSRR a Polską, powróciły one do Polski[18]. 1 stycznia 1945 Landkreis Jaroslau podzielony był na 34 gminy[2]. Lewobrzeżne tereny formalnie zostały "wyzwolone" przez Armię Czerwoną 18 stycznia 1945 w związku z rozwiązaniem dystryktu krakowskiego, kiedy to przywrócono przedwojenny podział na powiaty.
Podział administracyjny
Skład administracyjny Landkreis Jaroslau zmieniał się następująco na przestrzeni lat[1][2][3]:
- W latach 1939–1940:
- miasta Jaroslau, Kańczuga, Leżajsk, Łańcut, Nisko, Przeworsk, Radymno i Rudnik,
- gminy Chłopice, Czarna, Dubiecko, Giedlarowa, Grodzisko Dolne, Jaroslau, Jelna, Jeżowe, Kamień, Kańczuga, Kosina, Krzywcza, Kuńkowce, Leżajsk, Łańcut, Manasterz, Markowa, Nisko, Orzechowce, Pruchnik, Przeworsk, Radymno, Roźwienica, Rudnik, Stany, Tryńcza, Żołynia i Żurawica.
- W latach 1940–1941, jak powyżej, lecz:
- 13 lipca 1940 na Zasaniu utworzono nowe miasto Deutsch-Przemysl, do którego włączono części gmin Kuńkowce (Kuńkowce i Ostrów) i Żurawica (Buszkowice, Buszkowiczki i Żurawica); nowe miasto wyłączono równocześnie z Landkreis Jaroslau, tworząc w nim powiat grodzki,
- pozostałą część pozbawionej siedziby gminy Kuńkowce włączono do gmin: Krzywcza (Bełwin, Korytniki, Łętownia i Wapowce) i Orzechowce (Ujkowice),
- pozostałą część pozbawionej siedziby gminy Żurawica przekształcono w gminę Wyszatyce,
- do nowej gminy Wyszatyce włączono gromadę Małkowice z gminę Orzechowce.
- W latach 1941–1943, jak powyżej, lecz:
- dodatnio – miasto Sieniawa (z ZSRR),
- dodatnio – gminy Laszki i Sieniawa (z ZSRR),
- ujemnie – miasto i powiat grodzki Deutsch-Przemysl (do Landkreis Przemysl),
- ujemnie – gminy Dubiecko, Krzywcza[19], Orzechowce i Wyszatyce (do Landkreis Przemysl).
- W latach 1943–1944, jak powyżej, lecz:
- dodatnio – gmina Górno – głównie z Landkreis Reichshof, częściowo z miasta Niska (Barce, Podwolina, Warchoły) oraz z gmin Jeżowe (Osia Góra, Sibigi), Nisko (Chyły) i Kamień (Krzywdy) w Landkreis Jaroslau,
- ujemenie – gmina Stany (wysiedlona),
- obszarowe zredukowanie gminy Jeżowe z ośmiu gromad do jednej (Jeżowe) – sześć gromad wysiedlono, jedną włączono do gminy Górno (Groble),
- niewielka redukcja obszaru gmin Nisko (Nowosielec) i Rudnik (Kończyce) – wysiedlenie,
- gmina Wola Zarczycka w miejsce dotychczasowej gminy Jelna.
- W latach 1944–1945, jak powyżej, lecz:
- ujemnie – miasto Sieniawa (do ZSRR),
- ujemnie – gminy Laszki i Sieniawa (do ZSRR).
Przypisy
- ↑ a b c Gemeindekarte des Generalgouvernements für die besten polnischen Gebiete (1940).
- ↑ a b c Kreishauptmannschaft Jaroslau
- ↑ a b c Amtliches Gemeinde- und Dorfverzeichnis fuer das GG.
- ↑ Jeydnie Kostków i Wielgosy z gromady Manasterz weszły w skład Landkreis Jaroslau.
- ↑ Bez gromad Koniaczów, Sobiecin, Surochów, Wietlin i Wysocko).
- ↑ Bez gromad Duńkowice, Grabowiec, Łazy, Michałówka i Nienowice).
- ↑ Bez gromad Dybków, Wylewa i Leżachów, które weszły w skład ZSRR (jedynie z Leżachów-Osada z gromady Leżachów wszedł w skład Landkreis Jaroslau
- ↑ Gromada Dobra weszła w skład ZSRR.
- ↑ Jedynie Przychojec, Siedlanka i Stare Miasto z gminy Kuryłówka weszły w skład Landkreis Jaroslau
- ↑ Nowa Wieś, Pławo, Racławice i Wolina
- ↑ Kreisfreie Stadt Deutsch Przemysl
- ↑ Rozporządzenie z dnia 27 czerwca 1940 r. (Dziennik Rozporządzeń dla Generalnego Gubernatorstwa, Nr. 1, str. 217)
- ↑ Z fragmentem przedwojennej gminy Popowice, stanowiącym niewielką część gromady Przekopana, położoną na północnym brzegu Sanu.
- ↑ Amtliches Gemeindeverzeichnis für das Großdeutsche Reich auf Grund der Volkszählung 1939
- ↑ Kreishauptmannschaft Reichshof
- ↑ Grzegorz Mazur, Jerzy Skwara, Jerzy Węgierski, Kronika 2350 dni wojny i okupacji Lwowa
- ↑ Rozporządzenie o utworzeniu gminy miejskiej Przemyśl, z dnia 1 listopada 1941 r. (Dziennik Rozporządzeń dla Generalnego Gubernatorstwa z dnia 30 listopada 1941 r., Krakau, Nr. 111, str. 658).
- ↑ 1944 рік в історії (history.org.ua)
- ↑ Gromady Bełwin i Łętownia wyłączono z gminy Krzywcza, włączając je do nowo utworzonej gminy Przemyśl
Bibliografia
- Amtliches Gemeinde- und Dorfverzeichnis fuer das GG. 1943. Burgverlag Krakau.
- Jan Różański - "Przemyśl w latach drugiej wojny światowej", w: "Tysiąc lat Przemyśla" tom II, PWN, Warszawa Kraków 1974
- p
- d
- e
Powiat jarosławski (1920–1975) (► II RP) (► GG)
- Siedziba powiatu – Jarosław
| Przynależność wojewódzka |
| ||||
|---|---|---|---|---|---|
| Miasta / Prawa miejskie (1920–34 →) | |||||
| Miasteczka (1920–34) |
| ||||
| Gminy miejskie (1920–1939 i 1944–75) | |||||
| Gminy wiejskie zbiorowe (1934–1939, 1944–54 i 1973–1975) | |||||
| Gromady (1954–1972) |
| ||||
| Gminy (1939–44) |
|
- p
- d
- e
| Miasta na prawach powiatu | |||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Powiaty |
|
