Brzezna

Ten artykuł dotyczy wsi w Małopolskiem. Zobacz też: dawna wieś we Wrocławskiem.

Brzezna

wieś
Centrum wsi
Państwo	Polska
Województwo	małopolskie
Powiat	nowosądecki
Gmina	Podegrodzie
Wysokość	300–657 m n.p.m.
Liczba ludności (2021)	2565
Strefa numeracyjna	18
Kod pocztowy	33-386[2]
Tablice rejestracyjne	KNS
SIMC	0459891
Położenie na mapie gminy Podegrodzie Brzezna
Położenie na mapie Polski Brzezna
Położenie na mapie województwa małopolskiego Brzezna
Położenie na mapie powiatu nowosądeckiego Brzezna
49°36′05″N 20°36′54″E/49,601389 20,615000[1]
Multimedia w Wikimedia Commons

Zobacz w indeksie Słownika geograficznego Królestwa Polskiego hasło Brzeźna

Brzezna (dawniej Brzeźna^[3]) – wieś w Polsce, położona w województwie małopolskim, w powiecie nowosądeckim, w gminie Podegrodzie. Największa miejscowość w gminie Podegrodzie.

W 2021 roku wieś zamieszkiwało 2565 osób^[4].

Położenie

Wieś położona jest w dolinie rzeki Brzeźnianka, na granicy Beskidu Wyspowego i Kotliny Sądeckiej, na wysokości od 300 do 657 (Litacz) m n.p.m. Zajmuje 10,5 km² (16,2% powierzchni gminy^[5]). Graniczy z: Podrzeczem, Chochorowicami, Trzetrzewiną, Wysokim, Długołęką-Świerklą, Gostwicą, Stadłami oraz z Starym Sączem. Przez południowo-wschodnią część wsi przebiega obwodnica Podegrodzia, w ciągu drogi wojewódzkiej nr 969 (Stary Sącz – Nowy Targ).

Nazwa

Najstarsze zapisy nazwy w dokumentach to Brezna (1280) i Bzesdna (1384). Jan Długosz w "Liber beneficiorum dioecesis Cracoviensis" podaje nazwę Brzezna. Nazwa pochodzi od prasłowiańskiego słowa, oznaczającego miejsce porośnięte brzozą, las brzozowy.

Integralne części wsi Brzezna^[6][7]: Brzezna-Litacz, Burdak, Dół, Górny Litacz, Jedlane, Niżny Litacz, Pod Chełmkiem, Pod Gwizdorem, Pod Wardężynami, Prusówka, Strzyganiec, Wola Brzeziańska, Za Górą

Historia

Pierwszy dokument, w którym wymieniona jest nazwa wsi pochodzi z 6 lipca 1280. Wchodziła wtedy w skład posiadłości Klarysek ze Starego Sącza. Jednak część wsi należała do rycerza Marcina syna Unisława. Na przełomie XIII i XIV wieku on został właścicielem całej Brzeznej. Następnymi właścicielami wsi byli: w 1316 jego synowie, w 1357 Unisław z Brzeznej, a w XV wieku Mikołaj Gedko z Bobowej herbu Gryf.

W XVI wieku istniejący w Brzeznej folwark zakupił bogaty kupiec i rajca z Nowego Sącza. W okresie reformacji w Brzeznej silne wpływy mieli bracia polscy.

Na przełomie XIX i XX wieku Brzezna stanowiła własność Stadnickich z Nawojowej. W końcu XIX wieku hrabia Stadnicki wybudował tu browar, mieszczący się na terenie obecnego Instytutu Sadownictwa.

W czasie II wojny światowej około 40 młodych dziewcząt i chłopców wywiezionych zostało na przymusowe roboty do Niemiec. Po wyzwoleniu w 1945, część majątku Stadnickich została podzielona. W 1954 grunty te przejął Instytut Sadownictwa i Kwiaciarstwa. Do 1 stycznia 1973 Brzezna była siedzibą gromady, do której należały wsie: Chochorowice, Długołęka-Świerkla, Gostwica i Podrzecze. Później jako sołectwo weszła w skład gminy Podegrodzie^[8]. Wierni Kościoła rzymskokatolickiego należą do miejscowej parafii Najświętszego Ciała i Krwi Pana Jezusa.

W latach 1954–1972 wieś należała i była siedzibą władz gromady Brzezna. W latach 1975–1998 miejscowość administracyjnie należała do województwa nowosądeckiego.

Demografia

Ludność według spisów powszechnych, w 2009 według PESEL^{[9][10][11][12]}.

Budynki mieszkalne

Rok	1900	1921	1931	2002
Liczba	163	184	208	392

Zwierzęta hodowlane w 1900 roku^[9]

Zwierzęta	Konie	Bydło	Owce	Świnie
Liczba	70	485	15	167

Zabytki

• Dwór Stadnickich – XIX-wieczny dworek, położony na terenie dzisiejszego instytutu sadownictwa. Obok dworu, zabudowań gospodarczych, czworaków dla służby, zbudowano tutaj browar wraz ze specjalnym wodociągiem i stawem odpływowym, rozebrany po zakazie produkcji alkoholu wydanym przez władze austriackie^[13]
• Kościół Podwyższenia Krzyża Świętego – kościół pomocniczy dobudowany w latach 1987–1995 do istniejącej kaplicy mszalnej z 1691. Znajduje się tu rzeźba Chrystusa Frasobliwego, barokowa, z przełomu XVIII i XIX w.

Edukacja

• Gminne Przedszkole w Brzeznej
• Szkoła Podstawowa im. Jana III Sobieskiego w Brzeznej
• Szkoła Podstawowa im. Jana Pawła II w Brzeznej-Litaczu
• W budynku prywatnym mieści się filia Biblioteki Gminnej w Podegrodziu. Powstała 21 maja 1987 roku^[14].
• Dział Naukowy Sadowniczego Zakładu Doświadczalnego umożliwia odbycie praktyk i stażu, prowadzi szkolenia specjalistyczne z zakresu sadownictwa, organizuje program edukacyjny dla wycieczek.

Sport

 Osobny artykuł: Sport w Gminie Podegrodzie.

W Brzeznej znajduje się pełnowymiarowa hala sportowa, a także kompleks sportowy Orlik 2012.

Sztuka

We wsi działa twórca ludowy Stanisław Ledniowski. Pisze wiersze, ale głównie zajmuje się malarstwem. Uwiecznia kwiaty, motywy ze swojego życia, a także architekturę Starego Sącza^[15][16].

Ochotnicza Straż Pożarna

OSP Brzezna-Litacz

Historia

Ochotnicza Straż Pożarna w Brzeznej-Litaczu została założona w 1931, z inicjatywy Tomasza Łatki, Jana Oleksego, Macieja Zgrzeblaka, Franciszka Konstantego, Adolfa Kotasa i Franciszka Iwańskiego. W latach 1947–1950 wybudowana została remiza strażacka. W 2000 rozpoczęto budowę nowej remizy. 11 września 2006 obchodzona (już w nowej remizie) była 75. rocznica powstania jednostki, została przypieczętowana wręczeniem sztandaru^[17].

Wyposażenie

Jednostka posiada na wyposażeniu: samochód Renault D13.280 GBARt 2,5/24 trzy pompy szlamowe, agregat prądotwórczy, piły do drewna, sprzęt burzący oraz podstawowy sprzęt ratowniczy i gaśniczy^[18].

OSP Brzezna

Historia

Ochotnicza Straż Pożarna w Brzeznej została założona w 1994^[19].

Wyposażenie

Jednostka posiada na wyposażeniu: samochody GBARt Renault Midium D16 oraz Skoda Octavia, motopompę PO-5, trzy pompy szlamowe, dwa agregaty prądotwórcze, dwie pilarki do drewna, piłę do betonu i stali oraz podstawowy sprzęt ratowniczy i gaśniczy^[20].

Przypisy

Bibliografia

• Zenon Piotr Szewczyk: O pochodzeniu nazw miejscowych Gminy Podegrodzie i okolic. Nowy Sącz: UG Podegrodzie, Biblioteka Gminna w Podegrodziu, 2009. ISBN 978-83-60822-59-3. Brak numerów stron w książce
• Kościoły i kapliczki w Gminie Podegrodzie. Podegrodzie: UG Podegrodzie, GOK Podegrodzie, 2004. Brak numerów stron w książce
• Brzezna. W: Jan Pastuszczak: Gmina Podegrodzie. Jacek Kula, Jerzy Nieć, Krzysztof Bodziony (ilustracje); Stanisław Mendelowski (redakcja). Krosno: P.U.W. "Roksana" Sp. z.o.o., 2006, s. 25-27. ISBN 83-7343-126-8.

Linki zewnętrzne

• Strona Sadowniczego Zakładu Doświadczalnego