Argumentum ad hominem

Argumentum ad hominem (łac. „argument do człowieka”) – To typ strategii retorycznej, nieformalnego błędu argumentacyjnego, w którym dyskutant atakuje charakter, motyw lub inny atrybut osoby przedstawiającej argument, zamiast atakować samą treść argumentu. (w tym znaczeniu argumentum ad personam może być traktowany jako jeden z rodzajów argumentum ad hominem; obok ad hominem sytuacyjnego oraz tu quoque)^[1]. Najczęstszą formą takiego błędu jest to, że "A" wysuwa twierdzenie o jakimś "fakcie", na co "B" twierdzi, że "A" ma osobistą cechę, jakość lub atrybut fizyczny, który jest odrażający, tym samym całkowicie odbiegając od tematu, a zatem "B" dochodzi do wniosku, że "A" ma jest w błędzie - nigdy nie odnosząc się do sedna debaty. Wielu współczesnych polityków rutynowo stosuje ataki ad hominem, które można sprowadzić do obraźliwego przezwiska przeciwnika politycznego.

Inne argumenty ad hominem można napotkać w specjalistycznych zastosowaniach filozoficznych. Zazwyczaj odnoszą się one do strategii dialektycznej polegającej na wykorzystaniu własnych przekonań i argumentów przeciwnika, jednocześnie nie zgadzając się z ważnością tych przekonań i argumentów. Argumenty ad hominem były po raz pierwszy badane w starożytnej Grecji; John Locke ożywił badanie argumentów ad hominem w XVII wieku.

Przykłady

Nasz rozmówca stwierdza, że najcięższe przestępstwa powinny być karane karą śmierci. Przywołujemy jednak fakt, że jest on członkiem ruchu „pro life”, stwierdzając, że stoi to w sprzeczności z jego deklaracją o karze śmierci. Jest to błąd typu ad hominem sytuacyjny – w dyskusji liczą się tylko tezy wypowiedziane przez oponenta, a fakt należenia do organizacji to okoliczność, a nie teza. Okoliczność ta nie oznacza również, że oponent żywi jakiekolwiek przekonania związane z tym ruchem – może np. być agentem wywiadu, który dostał misję inwigilacji.
„Nie możesz mieć racji, że nie powinienem tu palić ze względu na całkowity zakaz palenia, skoro sam tu palisz”. Błąd typu ad hominem tu quoque: stwierdzenie, że oponent zachowuje się niezgodnie z tym, co twierdzi, że jest zakazane, nie odnosi się do tezy przeciwnika, że dyskutant nie powinien palić w danym miejscu; to, że oponent nie stosuje się do rzekomego zakazu palenia nie ma nic do twierdzenia, że zakaz jest i obydwaj powinni się do niego stosować.
„Płód to też człowiek. Skoro twierdzisz, że w dyskusji o aborcji należy odwoływać się do faktów nauk przyrodniczych, to musisz się ze mną zgodzić, bo nauki przyrodnicze definiują człowieka jako osobnika gatunku homo sapiens, a płód to osobnik gatunku homo sapiens w pierwszych etapach swojego rozwoju”. Jest to poprawny argument ad hominem w pierwszym znaczeniu – wyciągnięcie przez dyskutanta konsekwencji z twierdzenia przeciwnika, w celu uzasadnienia tezy dyskutanta.
„Powinieneś zaakceptować moje podanie o zastąpienie Cię na miejscu kierownika przez moją osobę. Przecież kiedy kazałeś mi pracować po godzinach, powiedziałeś, że powinno się ćwiczyć pokorę akceptując to, co jest dla nas trudnym wyzwaniem”. Jest to poprawny argument ad hominem w pierwszym znaczeniu – oponent, aby być racjonalnym w sensie bycia spójnym z tym, co sam stwierdził, musi przyznać rację dyskutantowi, że powinien ustąpić ze stanowiska na prośbę dyskutanta.