Sovyetler Birliği-Yugoslavya ilişkileri

Sovyetler Birliği-Yugoslavya ilişkileri
Haritada gösterilen yerlerde Soviet Union ve Yugoslavia

Sovyetler Birliği
Yugoslavya
Sovyet ve Yugoslav liderler N. S. Kruşçev ve Josip Broz Tito, Yugoslav Koper limanında (1963)

Sovyet-Yugoslav ilişkileri, SSCB ile Yugoslavya arasında 25 Haziran 1940'ta kurulan ikili ilişkilerdir.[1] İki ülke arasındaki ilişkiler çok belirsiz bir şekilde gelişti - 1940'a kadar açıkça düşmandılar, 1948'de ilişkiler yeniden tırmandı ve 1949'da bozuldu. 1953-1955'te ikili ilişkiler restore edildi, ancak Yugoslavya'nın çöküşüne kadar çok kısıtlı kaldı. YSFC, SSCB tarafından sosyalist bir devlet olarak tanındı ve CMEA'nın çalışmalarına katıldı (bu örgütün üyesi olmamasına rağmen). Ancak Yugoslavya, Varşova Paktı'na katılmadı ve bazı durumlarda Sovyet dış politikasını desteklemedi (örneğin, SSCB'nin diğer sosyalist ülkelerin işlerine müdahalesi). 1960-1980'lerde iki ülke arasındaki ticaret hacmi önemliydi ve 1985'e kadar büyüdü. SSCB ayrıca Yugoslav kültürel ürünlerinin önemli bir tüketicisi haline geldi: 1960'lar-1980'lerde Sovyetler Birliği'nde Yugoslav yazarların kitaplarının çevirileri yayınlandı ve Yugoslav filmleri gösterildi.

SSCB ve Yugoslavya Krallığı

Yugoslavya Krallığı başlangıçta Sovyet gücünün ve SSCB'nin yanı sıra komünist hareketin tutarlı muhaliflerinden biriydi. Sırp hükûmeti, Ekim Devrimi'nden sonra ilk kez, Yugoslavya'nın kuruluşunda desteklerini almak ve Selanik Cephesi'ne gönüllü asker toplamak için Bolşeviklerle temas kurmaya çalıştı.[2] Bolşevikler tarafından Almanya ile Brest-Litovsk barış anlaşmasının imzalanmasıyla bağlantılı olarak, Yugoslav elçisi Miroslav Spalaikovich'e Sovyet hükûmeti ile tüm temasları durdurması emredildi.[2] Kasım 1918'de Sırp askeri misyonu Sovyet Rusya'yı terk etti.[2] Sırp Maslahatgüzarı Jovanoviç (Sovyet yetkililerin rızasıyla diplomatik ayrıcalıkları elinde tuttu) Yugoslav vatandaşlarının ülkelerine geri gönderilmesiyle uğraştı ve onların devrime katılmalarını engellemeye çalıştı.[2] 3 Mart 1919'da iki ülke arasındaki diplomatik ilişkiler resmen kesildi.[3]

19 Mayıs 1919'da Krallığın Başbakanı Stoyan Protic, Amiral Kolçak'ın Omsk hükûmetine, Krallığın kendisini meşru Rus hükûmeti olarak tanıyacağını resmi bir nota ile bildirdi.[4] Omsk hükûmeti de Krallığı tanıdı. Jovan D. Milanković Krallığın Maslahatgüzarı rütbesiyle Omsk'a atandı ve Vasily Shtrandtman 1919'dan beri Belgrad'da Omsk hükûmetinin çıkarlarını temsil ediyordu.[5] O zaman başka hiçbir devlet Kolçak hükûmetinin diplomatik olarak tanınmasını kabul etmedi.

Tarih Bilimleri Doktoru Oleg Budnitsky, Yugoslavya'da "Rus askeri göçünün ana üssü olduğunu" kaydetti.[6] Pyotr Wrangel liderliğindeki Beyaz hareketin üyeleri, ülke topraklarında bir Rus paramiliter örgütünü elinde tutan Krallığa sığındı (onun tarafından kurulan Rusya Tüm Askeri Birliği'nin merkezi Sremski-Karlovtsi'deydi[7]). 1924 yılında resmi rakamlara göre Yugoslavya'da Rusya'dan gelen mülteciler 70 binden fazlaydı.[7] Yugoslavya'da, beyaz subay kadroları, savaşlar arası dönemin çoğu için askeri okullarda ve askeri birliklerde eğitildi ve mezunları genellikle kraliyet ordusunda rütbe aldı. 1924-1940'ta Harbiyeli Kolordu'dan sadece bir Rus Büyük Dükü Konstantin Konstantinovich'ten 107 öğrenci, Yugoslav ordusunun subay rütbelerine terfi etti.[8] Yugoslavya'da beyaz birlikler sürekli olarak Bolşeviklere karşı mücadeleye devam etmeye hazırlanıyorlardı.

Yugoslavya yetkilileri, Beyaz hareketin nihai yenilgisinden önce bile Sovyet Rusya'yı tanımak için Bolşeviklerle temas kurmaya başladılar. Ağustos 1920'de, Sırp-Hırvat-Sloven Krallığı'nın ilk Dışişleri Bakanının, Sovyet temsilcisi Leonid Krasin[9] ile Londra'da toplantısı gerçekleşti. Ekim 1920'de (yani, Wrangel'lerin nihai yenilgisinden önce), Krallığın bir temsilcisi olan Dragoljub Ilich, Estonya'daki RSFSC ticaret heyeti ile diplomatik ilişkiler kurma konusunda gayri resmi müzakereler yapmak için Revel'e geldi.[10] Ancak o zaman diplomatik ilişkiler kurmak mümkün değildi.

Sovyet-Yugoslav diyaloğu, yalnızca Yugoslavya'daki beyaz göçün varlığıyla değil, aynı zamanda Yugoslavya'daki Birinci Dünya Savaşı'ndan sonra dahil edilen Karadağ sorunuyla da karmaşıktı. Sovyet tarafı, Yugoslav makamlarına karşı bir partizan hareketinin yürütüldüğü 1922 Cenova Konferansı'na Karadağ'ın katılmasında ısrar etti.[11] Ayrıca Sovyet tarafı, beyaz göçe yardımın sona erdirilmesi konusunun konferansın gündemine alınmasını talep etti.[12] 1922'nin sonunda, Berlin'deki görüşmelerde, Yugoslav tarafı, Sovyet temsilcilerinin Yugoslavya'ya geri dönüş sorunlarını çözmelerine izin vermeyi kabul etti, ancak Kızıl Haç temsilcilerinin haklarıyla.[12] Bundan sonra, Kızıl Haç'ın Sovyet temsilcisi Koreshkov[13] Yugoslav vatandaşlarının ve Sofya'dan gelen beyaz göçmenlerin ülkelerine geri dönüşünü koordine etmek için Belgrad'a geldi.

Gelecekte, Sovyet tarafı, Yugoslavya'nın ulusal bölgelerinin kendi kaderini tayin hakkını savundu ve bu da Sovyet-Yugoslav diyaloğunu karmaşıklaştırdı. 1924'te Komintern'in Beşinci Kongresi Slovenya, Hırvatistan ve Makedonya'nın Yugoslavya'dan ayrılma hakkını ilan etti.[14] Sovyet hükûmeti, gelecekteki bir savaşı önlemek için Yugoslavya'yı Slovenya, Hırvatistan, Dalmaçya, Sırbistan, Karadağ ve Makedonya'ya özerklik vererek bir federasyon olarak yeniden düzenlemeyi öneren uluslararası meseleler hakkında bir bildiri yayınladı.[15]

1920'lerde SSCB çoğu Avrupa ülkesini tanıdı ve Sovyetler Birliği 9 Haziran 1934'te Romanya ile ilişkiler kurduktan sonra Yugoslavya, Moskova ile diplomatik ilişki kurmayan tek Balkan ülkesi olarak kaldı. Mart 1924'te yetkililer, Belgrad'daki beyaz diplomatik misyonun faaliyetlerini resmen sonlandırdı.[16] Ancak, aslında misyon, aynı Strandtman[16] başkanlığındaki "Rus Mültecilerin Çıkarlarının Korunması Delegasyonu" adı altında çalışmalarına devam etti. Heyetler Çarlık diplomatik misyonunun binasını terk etti, üzerindeki Rus İmparatorluğu'nun arması korundu ve Çarlık Rusyası bayrağı asıldı.[16]

Buna karşılık, Yugoslavya'dan komünist göç SSCB'de şekillendi. Daha 1 Ağustos 1921'de Yugoslavya'da Komünist Parti'nin yasaklandığı “Devletin Korunmasına Dair” yasa kabul edildi ve Komünistlerin sahip olduğu 58 milletvekili vekilliği iptal edildi.[17] Bazı Yugoslav komünistleri SSCB'ye sığındı. 1925/26 akademik yılında, Markhlevsky'nin adını taşıyan Batı Ulusal Azınlıklar Komünist Üniversitesi'nde Yugoslav Sektörü kuruldu ve Yugoslavya'dan 15 öğrenci (biri hariç hepsi yasadışı olarak geldi).[18]

1920'lerde ve 1930'larda SSCB ile Yugoslavya arasındaki ilişkiler kararsızdı. Bir yandan, Yugoslav ve Sovyet temsilcileri düzenli olarak gayri resmi toplantılar yaptılar ve bireysel Yugoslav politikacılar açıkça iki ülke arasında diplomatik ilişkiler kurulmasından yana konuştular. Ayrıca Yugoslavya yetkilileri, SSCB'ye karşı tanımadıkları bazı dostane adımlar attılar. Böylece 15 Eylül 1934'te Yugoslavya, SSCB'nin Milletler Cemiyeti'ne davetiyesini imzaladı.[19] Yugoslavya ayrıca SSCB ile uluslararası anlaşmalar imzaladı:[20]

Öte yandan, SSCB ve Yugoslavya arasında resmi bir ikili ilişki yoktu ve naip Prens Pavel, Sovyet-Romanya anlaşmasının imzalanmasını geciktirmek isteyen Romanya'yı etkiledi.[21]

Yurt dışına propaganda yayınlayan Moskova Radyosu, Yugoslavya halklarının hiçbir dilinde yayın yapmıyordu (1937'den itibaren). Aynı zamanda, 1937'de Moskova Radyosu, Çekçe, Portekizce ve Macarca gibi dillerde programlar üretti.[22]

SSCB ve Yugoslavya arasındaki kültürel temaslar dönemsel ve dolaylıydı. 1929'da Dragomir Milovanovic (20 yılı aşkın bir süredir Rusya ve SSCB'de yaşayan bir Sırp) Yugoslavya'yı ziyaret etti ve VOKS'a bir rapor yazdı.[23] 1933'te Sovyet tarafı, müze için Jovan Maksimovich'ten Yugoslavya'daki Puşkin'in (Rus şairin daha önce yayınlanmamış eserleri ile) eserlerinin bir el yazmasını aldı.[24] SSCB'nin Bulgaristan'daki Tam Yetkili Temsilcisi Fyodor Raskolnikov, Vladimir Bonch-Bruevich'i Belgrad'da orada yaşayan Yuri Shtyurmer'den isteği üzerine edindiği bir belge koleksiyonunu (aralarında İvan Turgenyev'den bir mektup vardı) Devlet Edebiyat Müzesi'ne gönderme konusunda bilgilendirdi.[25]

İkinci Dünya Savaşı sırasında SSCB ve Yugoslavya Krallığı

Partizan komutanı Peko Dapchevich ve Sovyet korgeneral Vladimir Zhdanov kurtarılmış Belgrad'da (1944).

II. Dünya Savaşı'nın patlak vermesi, Yugoslav makamlarının SSCB'ye karşı tutumunu değiştirdi. Eylül 1939'da Rus İmparatorluğu'nun arması Belgrad'daki eski Rus büyükelçiliğinin kapılarından kaldırıldı.[26] 14 Aralık 1939'da Milletler Cemiyeti'nde SSCB'yi oradan çıkarmak için yapılan oylamada (Finlandiya ile savaş nedeniyle) Yugoslavya çekimser kaldı.[27]

Sovyet-Finlandiya savaşı sırasında, bilim alanında Sovyet-Yugoslav resmi temasları kuruldu. Şubat 1940'ta Belgrad'daki Balkan Enstitüsü ile SSCB Bilimler Akademisi kurumları arasında resmi temaslar kuruldu.[28]

1940'ta Yugoslavya, Balkan ülkelerinin sonuncusu olarak SSCB'yi tanıdı. İkinci Dünya Savaşı koşullarında, Yugoslavya'nın SSCB'den belirli malların tedarikine ihtiyacı vardı. 17 Nisan 1940'ta Yugoslav Dışişleri Bakanı Tsintsar-Markoviç Belgrad'daki İtalyan temsilcisine Yugoslavya'nın sadece ABD ve SSCB'den satın alınabilecek hammaddelere (petrol, pamuk ve demir cevheri) ihtiyacı olduğunu bildirdi.[29] Aynı zamanda İngiltere ve Fransa'nın konumu ve Amerika Birleşik Devletleri'nin Yugoslavya'dan coğrafi uzaklığı nedeniyle Amerika Birleşik Devletleri'ndeki satın alma işlemleri karmaşıktır.[29] 17 Nisan 1940'ta Yugoslavya, SSCB ile yaklaşmakta olan ticaret müzakereleri hakkında Büyük Britanya'yı bilgilendirdi.[30] İngiliz yetkililer, Sovyetler Birliği Yugoslavya'ya petrol tedarik ederse, Almanya'ya daha az Sovyet petrolü teslim edileceğine inanarak, SSCB'den Yugoslav alımlarına olumlu tepki verdiler.[31] Yugoslavya ile Büyük Britanya arasında pamuk ithalatının kontrolü konusunda bir anlaşma vardı. Ancak İngiliz makamları, Yugoslavya'nın SSCB'den satın aldığı pamuk hacmini toplam pamuk ithalat kotasına dahil etmeyi planladı.[32]

20 Nisan 1940'ta resmi kimlik belgelerine sahip bir Yugoslav ticaret heyeti Bükreş üzerinden Moskova'ya gitti.[29]

11 Mayıs 1940'ta SSCB ile Yugoslavya Krallığı arasındaki Ticaret ve Denizcilik Antlaşması imzalandı (bugün bile iptal edilmedi).[33] Yugoslavya'nın SSCB büyükelçisi Gavrilovich, Başbakan Dragisha Zvetkoviç'ten SSCB'den 20 bin vagon buğday satın alma emri aldı.[34] Gavrilovich, Anastas Mikoyan'a bu tahılın parasını Yugoslav bakırıyla ödemesini teklif etti.[34] Moskova'daki İngiliz büyükelçisi, bu tedarikleri Kanada'dan Sovyet Uzak Doğu'suna tahıl tedariki yoluyla sağlamayı önerdi (İngiliz tarafı Yugoslavya'daki açlığı önlemek ve Alman nüfuz alanı dışındaki ülkelerle Yugoslav ticaretini artırmak istedi).[34]

Yugoslav makamları, SSCB'ye, 1940'ta beyaz göçü koruyan yapının karargahının hala bulunduğu Rus diplomatik misyonunun binasını Yugoslavya'ya veya Belgrad belediyesine satılmasını teklif etti (Yugoslav tarafı ise Sovyet diplomatik misyonu için özel bir bina inşa etmeye hazır olduğunu ifade etti).[35]

25 Haziran 1940'ta ikili diplomatik ilişkiler kuruldu ve hemen ertesi gün Sovyet tam yetkili temsilcisi V. A. Plotnikov Belgrad'a geldi.[1] Yaklaşık 5 bin kişilik bir kalabalık tarafından karşılandı (Yugoslav polisinin Plotnikov'un ziyaretinden önce SSCB'ye ve komünist görüşlere sempati duyduğundan şüphelenilen bir dizi vatandaşı önleyici olarak tutuklamış olmasına rağmen).[36]

12 Temmuz 1940'ta Plotnikov, kimlik bilgilerini[1] sunabildi. Aynı yılın 16 Eylül'ünde, Sovyet askeri ataşesi A. G. Samokhin Belgrad'a gitti.[1] Union Hotel[37] tamamen Sovyet diplomatik ve ticaret temsilcileri için kiralandı. Ekim 1940'ta Sovyet temsilcileri Korolja Milutin Caddesi'ndeki (6 ve 8 numaralı evler) ve Jovan Ristic Caddesi'ndeki (27 No'lu evler) binalara taşındı ve kira Yugoslav tarafı tarafından ödendi (gelecekte, kira, Yugoslav hükûmetine devredilecek arazinin değerinden düşülecekti).[38] Moskova'daki Yugoslav temsilciliği için Maly Kharitonievsky Lane'de bir bina kiraladılar ve askeri temsilci için Frunzenskaya Setinde bir daire kiraladılar.[39]

1941'in başlarında, SSCB ve Yugoslavya , Leipzig Kitap Fuarı'na katıldı.[40]

1940-1941'in sonunda SSCB ile Yugoslavya arasındaki ilişkiler karmaşıktı. Yugoslav makamları ve halkın bir kısmı, Sovyetler Birliği ile dostluk taraftarlarına karşı çıktı.

Sovyet temsilcisi Plotnikov, eski Yugoslav bakanı Janich'e Yugoslavya'da, özellikle Mannerheim Hattı'nda[41] Sovyet filmlerinin sansürlendiğini söyledi. Sovyet filmleri Yugoslavya'da Avala-film şirketi[42] tarafından gösterildi. Propaganda sayıldığı için dört filmin gösterimi yasaklandı.[42] " Volga-Volga" filmine izin verildi ve Belgrad sineması "Urania"da[42] başarı ile gösterildi. Filmin başında seyirci Sovyet sembollerini görünce alkışladığı için, polis dağıtımcılara onları kesmelerini emretti.[43] Birkaç Sovyet filmi Zagreb'de başarıyla gösterildi, ancak Moskova'daki 1 Mayıs gösterisiyle ilgili bir film yasaklandı.[44]

Kültürel işbirliği başka alanlarda da gerçekleşti. Ekim 1940'ın başında Zagreb'de Sovyet yazarlar uluslararası bir fotoğraf sergisine katıldılar.[44] Yugoslav nüfusu, Yugoslav radyo istasyonlarının dalgalarında çalmaya başlayan Sovyet müziği ile tanıştı.[45] Yugoslavya'da Sovyet yazarlarının eserlerinin çevirileri yayınlandı ve profesyonel literatür alışverişi yapıldı.[45]

Zorluklar, SSCB ile bir dostluk toplumu yaratma girişimiyle karşılandı. O zamanlar Yugoslavya'da diğer ülkelerle (Fransa, ABD, İngiltere, Almanya, İtalya, Macaristan ve Bulgaristan) dostluk dernekleri ve diğer ülkelerle kültürel ve ekonomik işbirliği yapan birçok topluluk vardı.[46]

Sovyetler Birliği Dostları Derneği'nin oluşturulması için girişim komitesi zorluklarla karşılaştı.[47] Belgrad polis departmanı başkanı Ribar'a, örgütçüleri sol görüşlere bağlı oldukları ve eski "Kara El'e"[47] yakın oldukları için derneğin çalışmalarının onaylanmayacağını söyledi. Polise göre, topluluğun yaratılmasını başlatanların Voja Janich veya Mita Dimitrievich[47] olmasına itiraz olmayacaktı. Ribar, Yugoslav makamlarına başvuran Sovyet temsilcisi Plotnikov'a şikayette bulundu, ancak topluluk asla oluşturulmadı.[47]

Sloven lider Anton Korošets ve destekçilerinin baskısı altında polis, Dravskaya Banovina'da[48] Sovyetler Birliği Dostları Derneği'nin kurulmasını engelledi. Aynı zamanda, bu topluluğa katılmak isteyen birçok kişi vardı. 3 Ağustos 1940'ta Josip Vidmar, Plotnikov'a, bir ön anketin sonuçlarına göre, 20 binden fazla insanın Sovyetler Birliği ile yakınlaşma için topluluğa katılmak istediğinin ortaya çıktığını söyledi.[49]

Sovyet karşıtı konuşmalar beyaz göçmenlerden ve Ukraynalı milliyetçilerdendi.[50] Ağustos 1940 gibi erken bir tarihte, Sovyet diplomatları ve beyaz göçmenler arasında birkaç olay yaşandı.[50] Moskova, Sovyet temsilcilerine beyaz göçün faaliyetlerine tepki vermemelerini ve bununla bağlantılı olarak Yugoslav liderliği üzerinde hak iddiasında bulunmamalarını tavsiye etti.[50] Sovyet tarafı, Ukraynalı milliyetçilerin Alman gizli servislerinin liderliğinde hareket ettiğine inanıyordu.[50] Bununla birlikte, Sovyet temsilcisi Plotnikov, 25 ve 29 Kasım 1940'ta Yugoslav Bakan Konstantinovich ile yaptığı görüşmelerde beyaz göçmenlerle ilgili olaylar konusunu gündeme getirdi.[51]

Savaş öncesi dönemde SSCB ile Yugoslavya arasında insani işbirliği de vardı. Sovyet filosu, Yugoslav gemisi Vido'nun 26 mürettebat üyesini kurtardı ve onlara, SSCB'nin Yugoslav Büyükelçisi Gavrilovich'ten[52] şükran duyduğu tıbbi yardım sağladı.

1940-1941'in başında, SSCB ile Yugoslavya arasındaki ilişkileri bozan bir olay meydana geldi. Belgrad polisi, TASS muhabiri Rozhdestvensky'yi Yugoslavya hakkında gizlice Almanya ve İtalya temsilcilerine bilgi vermekle suçlayarak tutukladı.[53] Bu tutuklamayla ilgili haberler dünyanın önde gelen haber ajansları tarafından yayınlandı.[53] SSCB protesto etti.[53] Yugoslav büyükelçisi Gavriloviç bu olayı bir polis provokasyonu olarak değerlendirdi.[53] Ancak Yugoslav Dışişleri Bakanı Tsintsar-Marković Yugoslav diplomatlarına Rozhdestvensky'nin gizli Yugoslav askeri belgelerini alırken yakalandığını söyledi.[54] Olay, Sovyet tarafının Rozhdestvensky'yi Moskova'ya geri çağırmasıyla sona erdi.[54]

Sovyet tarafı, Rozhdestvensky olayıyla bağlantılı olarak Yugoslavya ile ilişkileri koparmakla tehdit etti.[54] İlişkilerde bir kopma olmadı. Ancak 4 Ocak 1941'de Sovyet temsilcisi Plotnikov Belgrad'dan ayrıldı ve Yugoslavya'ya komşu ülkelerde Sovyet diplomatları işlerinde kaldı.[55]

1941'in başlarında, Yugoslav liderliği Almanya'ya odaklanmaya başladı ve bu da hem İngiliz hem de Sovyet halkına karşı daha sert bir politikaya yol açtı. Sovyet diplomat Viktor Lebedev Moskova'ya, Dragisha Cvetkoviç'in Berghof'tan dönüşünden sonra Yugoslav polisinin sinema sahiplerini, seyirciler Alman filmlerini yuhalarsa cevap verecekleri konusunda uyardığını ve Sovyet ve İngiliz filmlerinin alkışlarla karşılandığını bildirdi.[56] Yugoslavya'da Sovyet filmlerinin gösterimi ile bağlantılı olarak alkışların ardından izleyicilerin tutuklandığına dair raporlar da vardı.[57]

Yugoslavya'nın Viyana Protokolü'ne katılımının hazırlıkları önceden biliniyordu. 22 Mart 1941'de Yugoslavya'nın SSCB büyükelçisi Milan Gavrilovich, Andrei Vyshinsky'ye, Gavrilovich'in Yugoslav hükûmetine bir telgrafta (kişisel bir izlenim olarak) Yugoslavya'nın Üçlü Pakt'a katılım yapıp yapamayacağının Sovyet liderliği için önemli olmadığını bildirip bildiremeyeceğini sordu.[58] Aynı akşam Vyshinsky, kişisel bir resepsiyonda Gavriloviç'e, SSCB'nin Yugoslavya'nın Üçlü Pakt'a katılımı sorununun zaten çözülmüş olduğunu bildiği için talebinin anlamsız olduğunu söyledi.[59] Gavrilovich, Bakan Tsintsar-Markovich'i Vyshinsky ile bu görüşme hakkında bilgilendirdi.[59] Gavrilovich eylemini, Üçlü Pakt'a olası bir katılıma Sovyet tepkisini bulmanın gerekli olduğu gerçeğiyle açıkladı.[59]

Sovyet hükûmeti Yugoslavya'nın Üçlü Pakt'a katılmasını engellemeye çalıştı. 23 Mart 1941'de Yugoslav hükûmetine bir Sovyet önerisi sunuldu: Sovyetler Birliği, Yugoslavya Almanya ile ittifakı reddederse, Yugoslavya ile bir dostluk ve saldırmazlık antlaşması imzalamaya hazırdır denildi.[60] İvan Ribar liderliğindeki bir grup Yugoslav muhalefet politikacısı, Yugoslav hükûmetinin üyelerinin bu konuda bilgilendirilmelerini talep eden Sovyet önerisinden haberdardı.[61]

24 Mart 1941'de Tsintsar-Markoviç, Milan Gavriloviç'i Yugoslav hükûmetinin Üçlü Pakt'a katılma kararı hakkında bilgilendirdi.[62]

25 Mart 1941'de Yugoslav tarafı Viyana Protokolü'nü imzaladı. Bu karar, 26-27 Mart 1941 gecesi Yugoslavya'da bir darbeye yol açtı. Sovyet büyükelçiliği tarafsız kaldı - gösteri Sovyet büyükelçiliği binasında durduğunda, Sovyet diplomatlarının hiçbiri onlara çıkmadı.[63]

30 Mart 1941'de, yeni Ordu ve Donanma Bakanı Bogolyub Iliç, Genelkurmay binasındaki Sovyet temsilcilerine, darbe haberlerinin Almanya, İtalya, Fransa, Macaristan, Bulgaristan ve İspanya ve Büyük Britanya'da olumlu tepkiler uyandırdığına dair güvence verdi.[64] Aynı zamanda Iliç, İngiliz yardımının kabul edilmesinin (Yugoslavya'nın hazır olmadığı) savaşa girmek anlamına geldiği için, Yugoslavya'nın Sovyet yardımını umduğunu söyledi.[65]

2 Nisan 1941'de Yugoslav temsilcileri Bozhin Simic ve Dragutin Savic Moskova'ya geldi.[66]

Ardından Sovyet-Yugoslav Dostluk ve Saldırmazlık Antlaşması imzalandı. Anlaşmayı imzalamadan önce Vyacheslav Molotov, Alman büyükelçisi Schulenburg'a bu anlaşmanın 1925 tarihli Sovyet-Türk anlaşmasının bir kopyası olacağına dair güvence verdi.[67]

Sovyet-Yugoslav anlaşması resmi olarak 5 Nisan 1941'de Moskova'da saat 22.00'de fazla bir kutlama yapılmadan, ancak Joseph Stalin'in huzurunda imzalandı.[68]

SSCB ile Yugoslavya arasındaki diplomatik ilişkilerin ilk dönemi çok kısa sürdü. Anlaşmanın imzalanmasına ilişkin resmi törenin tamamlanmasından önce bile Almanya, Yugoslavya'ya karşı düşmanlıklara başladı.[69] Antlaşmanın imzalanmasından sonra, Stalin'in emriyle Yugoslav subayları, Sovyet Genelkurmayının temsilcileriyle Yugoslavya'ya silah tedarikini görüşeceklerdi.[70] Sovyet tarafı Yugoslavya'ya 50-100 avcı uçağı, 20-25 hafif bombardıman uçağı, 100 tanksavar topu, batarya, 50 uçaksavar topu, 200 havan topu teklif etti.[70] Ancak Yugoslav Büyükelçisi Gavrilović'ten bu Sovyet önerisiyle ilgili bir telgraf, Yugoslav hükûmeti Atina'dayken Başbakan Dušan Simović tarafından alındı.[70]

Antlaşmanın metni Yugoslav hükûmetine hemen ulaşmadı. 7 Nisan 1941'de Bakan Nincic, Yugoslavya'nın Türkiye büyükelçisi Şumenkoviç'ten Milan Gavrilovich'ten anlaşma metnini istemesini istedi.[71] Şumenkoviç anlaşma metnini ancak 13 Nisan 1941'de Yunanistan'daki Yugoslav büyükelçiliği aracılığıyla gönderebildi.[71] Yani anlaşma metni, Belgrad'ın kaybedilmesinden sonra Yugoslav hükûmeti tarafından alındı. Birkaç gün sonra Yugoslavya Krallığı'nın varlığı sona erdi ve hükûmeti Balkan Yarımadası'ndan ayrıldı.

Yugoslavya topraklarının bir kısmı ilhak edildi, geri kalanında kukla devletler kuruldu - Hırvatistan Bağımsız Devleti, Sırbistan Askeri Komutanlık Bölgesi ve Karadağ Krallığı.

Nisan 1941'de Yugoslav askeri personeli ve mülteciler SSCB topraklarına taşındı. 10 Nisan 1941'de Vyshinsky, Yugoslav büyükelçisi Gavriloviç'e Budapeşte ve Bratislava'daki Yugoslav diplomatlarına Sovyet vizelerinin verildiğini bildirdi.[72] Yakında Vyshinsky, Gavrilovich'i çağırdı ve ona Yugoslav bombardıman uçaklarının Sovyet topraklarına indiğini bildirdi.[72] Vyshinsky, ekiplerini bir otelde kalacakları Moskova'ya teslim etme sözü verdi.[72] Ayrıca Sovyet hükûmetinin, Yugoslavya'nın Romanya büyükelçisi Avakumovich'in talebine yanıt olarak, yaklaşık 1000 Yugoslav vatandaşının Romanya'dan SSCB'ye transferine izin verdiğini söyledi.[72]

Belgrad'ın bombalanmasının başlamasından hemen sonra Sovyet büyükelçiliği boşaltıldı.[73] Sovyet diplomatları, Büyük Britanya, Norveç, Polonya, Mısır ve Yunanistan'dan meslektaşlarıyla birlikte Vrnjachka Banja'ya yerleştiler.[74] Sovyet büyükelçiliği, tahliye edildiği 1941 Mayıs ayının ortasına kadar Belgrad'da çalışmaya devam etti.[75]

Sovyet teçhizatının, silahlarının ve mühimmatının önemli teslimatları Yugoslavya'ya gerçekleştirildi.

20 Nisan 1941'de (Yugoslav birliklerinin teslim edilmesinden sonra), Vyshinsky, Gavrilovich'i kabul etti ve ona SSCB'ye gelen Yugoslav pilotlarının üniformalarını çıkarmaları ve Sovyet otelinden ayrılmaları gerektiğini bildirdi.[76] 21 Nisan 1941'de Bakan Ninciç, Gavriloviç'e hiçbir koşulda Moskova'yı terk etmemesini emretti.[77]

Sovyetler Birliği, sürgündeki kraliyet hükûmetiyle ikili ilişkileri kesmeye karar verdi. 9 Mayıs 1941'de Sovyet temsilcisi Andrey Vışinski, Yugoslav elçisi M. Gavrilovich'e Sovyet hükûmetinin notunu verdi; “şu anda SSCB'deki Yugoslav misyonunun daha fazla faaliyeti için herhangi bir yasal gerekçe görülmediği” söylenen Gavrilovich, “Yugoslav elçisinin SSCB'deki yetkilerinin sona erdiğine” inandı ve "Yugoslav elçisine ve Yugoslav misyonunun üyelerine özel kişiler gibi davranılacağı” anlaşılmıştı.[78] Yugoslav pilotların (Yugoslav tarafının istediği gibi) Orta Doğu için SSCB'den ayrılmaları yasaklandı.[79] Yugoslav büyükelçiliğinin çalışanları, Gavrilovich'in huzurunda Moskova'daki Yugoslav misyonunun tüm arşivini yaktı.[75] Doğu Cephesinde Mayıs 1942'den Eylül 1944'e kadar olan dönemde Sovyet tarafına 6 Hırvat pilot uçuşu yapıldı.[80] Özellikle, 14 Mayıs 1943'te, Teğmen Albin Starz bir Alman uçağı[80] ile Sovyet tarafına uçtu.

1944'ün başında, yakalanan Yugoslavlardan SSCB topraklarında bir Yugoslav tugayı kuruldu.[81] Eski savaş esirlerinden yaklaşık 2 bin kişiyi içeriyordu. SSCB İçişleri Bakanlığı'nın GUPVI sertifikasına göre (Şubat 1947), yakalanan 766 Yugoslav, 1943'te ulusal birlikler oluşturmak üzere gönderildi.[82]

Savaş sırasında, Sovyet makamları hem kraliyet hükûmeti hem de Yugoslav komünistleri önderi Tito ile ilişkilerini sürdürdü. Sovyet yardımı Titocuların zaferinde belirleyici bir rol oynadı. SSCB Devlet Savunma Komitesi'nin 22 Ağustos 1944 tarihli kararına dayanarak, Sovyet askeri danışmanları ve eğitmenleri Eylül 1944'te Yugoslavya'ya gelmeye başladı.[83] Yugoslavya, II. Dünya Savaşı'nın sonunda Sovyet askeri uzmanlarının gönderildiği geleceğin "halk demokrasisi ülkeleri"nin ilki oldu.[83] Askeri uzmanlar, Kızıl Ordu'nun hareket ettiği bölgelerle - Sırbistan, Voyvodina ve Makedonya'da[84] bulunan topraklarda bulunan birliklere gönderildi. 7 Eylül 1944'te, Yugoslavya'ya askeri yardımın yönünü, askeri uzmanları ve ayrıca Yugoslav ordusunu eğiten SSCB Halk Savunma Komiserliği'nin (Craiova'daki tedarik üssü ona bağlıydı) özel bir departmanı kuruldu.[83]

Sovyet uzmanları, partizan askeri sağlık hizmetinin gelişmesinde çok önemli bir rol oynadı. Eylül 1944'te, Albay Anatoly Kazansky'nin (16 doktor ve 13 hemşire) Sovyet tıbbi misyonu, Bari üzerinden Vis adasına geldi.[85] Sovyet tıbbi misyonu bir dizi yenilik getirdi (örneğin, doğru tıbbi kayıtlarda ısrar etti) ve Kazansky'nin kendisi, ilk sayısı Eylül 1944'te Wies'de yayınlanan Voinosanitetski Pregled (Askeri Tıbbi İnceleme) dergisinin kurulmasına katkıda bulundu.[86]

Malzemelere ek olarak, Sovyet-Bulgar birlikleri Eylül-Ekim 1944'te Yugoslav başkenti Belgrad'ı kurtardı ve Tito'ya teslim etti. Yugoslav komünistleri, askeri teçhizatın neredeyse tamamen yokluğu göz önüne alındığında, bu şehri kendileri kurtaramadılar. Belgrad'a sahip olmak, Tito'ya sürgündeki kraliyet hükûmetiyle müttefik olan D. Mihailović'in milliyetçileri karşısında büyük bir avantaj sağladı. Ayrıca, 12 Mayıs 1944'te Tito adına SSCB'de kurulan Yugoslav tugayı bir savaş bayrağı aldı.[81] Bu, kraliyet hükûmetine değil, komünistlere tabi olduğu anlamına geliyordu. 18 Ekim 1944'ten Mayıs 1945'e kadar Tito'nun yanında savaşan Binbaşı General Vitruk'un Sovyet-Yugoslav hava grubu kuruldu. Grupta yedek çalışma ilkesi uygulandı - Sovyet uzmanları Yugoslav askeri pilotlarını eğitti.

Belgrad üzerinde Sovyet ve Yugoslav bayrakları, fotoğraf Yevgeniy Haldey, 1944

Sonuç olarak, Mayıs 1945'in sonunda Tito, Yugoslavya'nın tüm bölgelerini kontrol etti (komünist karşıtı partizan savaşının sürdüğü belirli alanlar hariç).

Sovyet uzmanları, Yugoslav güvenlik güçlerinin oluşturulmasında büyük yardım sağladı. Yalnızca Mayıs 1944'te, Sovyet uzmanları 16 Yugoslav kriptografı eğitti.[87] Sovyet eğitmenleri, Halk Savunma Departmanı'nın operasyonel çalışanlarını eğittikleri kurslar düzenledi[88] SSCB Devlet Güvenlik Halk Komiserliği görevlileri Mart 1946'ya kadar (önceden haber vermeksizin SSCB'ye gittikleri zaman) Halkı Koruma Dairesi'nin yanı sıra cumhuriyet merkezlerine de danışmanlık yaptılar[88]

Nisan 1945'te, SSCB Devlet Güvenlik Halk Komiserliği Yüksek Okulu'nda, oraya gönderilen Yugoslav devlet güvenliğinin gelecekteki görevlileri (Koca Jonchic, Misa Lukic ve Vladan Boyanic dahil)[89] eğitimlerini tamamladılar. Döndüklerinde, bu subaylar Halk Savunma Birimi'nde[90] önemli görevler üstlendiler. Ek olarak, meslektaşlarını Sovyet güvenlik servislerinin deneyimine alıştırmak için bir dizi kurs ve konferans düzenlemek zorunda kaldılar.[90] Halk Savunma Bölümü'nün SSCB'de eğitilmiş üçüncü bölümünün memurları (orduda çalışmaktan sorumluydu), kolordu ve orduların karargahında güvenlik görevlileri için tazeleme kursları düzenledi.[90] Bu kurslardan (15 - 20 günlük) 1945'te Yugoslav güvenlik görevlilerinin %15 - 20'si geçti.[90] Günlük olarak öğrettiler (günde 11 saate kadar): dersler, seminerler, grup ve bireysel çalışmalar vardı.[90]

Tito makamları, Yugoslav Almanlarını (Volksdeutsche) SSCB'de çalışmak üzere Sovyet makamlarına teslim etti. Banat Almanları özel kamplara yerleştirildi[91] 21 Kasım 1944'te, Yugoslavya Antifaşist Ulusal Kurtuluş Konseyi, Volksdeutsche'nin tüm mallarına el koymaya karar verdi.[91] 22 Kasım 1944'te Stalin, Tolbukhin'e Banat'taki Volksdeutschelerin 16 ila 50 yaşları arasındakileri SSCB'ye sınır dışı etmesini emretti.[91] Sovyet tıp komisyonları sağlıklı ve iş için uygun kişileri seçti - 17 ila 45 yaş arası erkekler (bazen 16 ila 50 yaş arası) ve 18 ila 35 yaş arası kadınlar (bazen 40 yaşına kadar).[91] Gebeliğin son evrelerindeki ve küçük çocukları olan kadınlar sınır dışı edilmedi.[91] Sürgün edilenler, üç hafta boyunca yanlarına giysi ve yiyecek almak zorunda kaldılar.[91] Sık sık Yugoslav muhafızları, sınır dışı edilenlerin eşyalarını onlar ayrılmadan önce alırdı.[91] Tehcir 23 Aralık 1944'te başladı ve 14 Ocak 1945'te sona erdi.[91] Ekim 1945'e kadar 12.364 kişi SSCB'ye sürüldü.[91] Sürgün edilenlerin çoğu, madenlerde ve şantiyelerde çalıştıkları Donbass'a gitti.[91] 1945 sonbaharından bu yana, Sovyet makamları sınır dışı edilen hamile kadınları, ağır hasta ve sakat kalmış kadınları ülkelerine geri göndermeye başladı.[92] Yugoslavya'ya (geri dönenlerin kamplara yerleştirildiği) ve Almanya'nın Sovyet işgal bölgesine geri döndüler.[92] Yugoslavya birkaç kademeyi kabul etmeyi reddetti ve Volksdeutsche Avusturya'ya götürüldü.[92] 1949 sonbaharında, Yugoslav Volksdeutsche'nin ana kısmı SSCB'den Almanya'ya geri gönderildi.[92] 1994 Yugoslav Almanlarının (sınır dışı edilenlerin %17'si) tutuklanması sırasında SSCB'de öldü: 1106 erkek ve 888 kadın.[93] Araştırmacı Zoran Yanetovic, sınır dışı edilenlerin ölüm oranının Yugoslav kamplarındakinden daha düşük olduğunu ve bunun, diğer şeylerin yanı sıra, sürgün edilenlere Yugoslavya'da kalan Volksdeutsche'den daha iyi muamele edilmesinden kaynaklandığını kaydetti.[93]

SSCB ve YSFC

Yakınlaşma dönemi 1945-1948

Stalin ve Tito'nun Belgrad'daki 1 Mayıs gösterisinde portreleri (1946).

29 Kasım 1945'te ilan edilen Yugoslavya Federal Halk Cumhuriyeti, aynı yılın 19 Aralık'ında SSCB tarafından tanındı.[94]

İkili ilişkiler başlangıçta iyi gelişti. Sovyet diplomatları, batı işgal bölgelerinden 270'ten fazla nehir teknesinin Yugoslavya'ya dönüşüne katkıda bulundu, Sovyet istihkamcılar Tuna'nın mayın temizlemesine katıldı ve SSCB'den tahıl ürünleri teslim alındı. Tazminat, teslimat ve iade departmanının çalışmalarına ilişkin muhtıraya göre, 15 Ağustos 1946'da Sovyet makamları, Avusturya işgal bölgelerinden 7 kamyon kitap ve ev eşyaları, 22 kutu alet ve 64 kutu coğrafi harita ve kitap tespit etti ve Yugoslavya'ya transfer etti.[95]

Avusturya ile ilgili olarak, Yugoslav makamları toprak iddialarını öne sürdüler. Yugoslavya önce Güney Karintiya (Klagenfurt şehri ile birlikte) ve 150-190 bin nüfuslu 2.6 bin km² alana sahip Steiermark topraklarını talep etti.[96] 1947'de Yugoslavya, 10 bin nüfuslu 200–210 km²'lik Avusturya topraklarını almak isteyerek iddialarını azalttı.[97]

İkili ticaret hızla büyüdü, 1946'da neredeyse 39 milyon rubleye ulaştı ve 1947'de 60 milyon rubleyi aştı.[98] 1947'nin başında iki ortak girişim kuruldu - Yuspad nakliye şirketi ve Yusta havayolu şirketi.[99] YUSTA (Yugoslavya-Sovyet sivil havacılık anonim şirketi), yabancı hava yollarında Yugoslav Hava Taşımacılığının yerini aldı.[100]

Yugoslav makamları, Sovyetler Birliği'ne karşı Almanya'nın yanında savaşan savaş esirlerini geri almak karşılığında Sovyet vatandaşlarının SSCB'ye geri gönderilme sürecini desteklediler. Sovyet esaretindeki Yugoslavların sayısı, yaklaşık olarak Yugoslavya'daki Sovyet savaş esirlerinin sayısına eşit olan yaklaşık 20 bin kişiydi.[101]

1948-1953 Sovyet-Yugoslav çatışması

Doğu Almanya'da Tito karşıtı karikatür, 1951

Sovyet-Yugoslav ilişkilerinin bozulması, 1947'nin sonlarında - 1948'in başlarında, Belgrad'daki Sovyet büyükelçisi A. I. Lavrentiev ve askerî ataşe G. S. Sidorovich Moskova'ya, Yugoslavları Marksizm-Leninizmin özünü anlamamakla suçladıkları birkaç rapor gönderdiklerinde belirgin olarak ortaya çıkmaya başladı.[102] 11 Şubat 1948'de Moskova'daki bir toplantıda, SSCB ve Yugoslavya ile SSCB ve Bulgaristan arasında uluslararası konularda istişarelere ilişkin protokoller imzalandı.[103] Bu toplantıda Sovyet lider Stalin Arnavutluk'ta Yugoslav askeri üslerinin kurulmasını yasakladı.[104]

Arnavutluk, Yugoslav etki alanı olarak kabul edildi.[105] Yugoslavya, savaş sonrası ilk yıllarda Arnavutluk'ta askeri bir varlığa sahipti. Bununla birlikte, 1947'de bir Yugoslav savaş alayı (daha önce Üsküp'ten Tiran'a transfer edildi) Makedonya'yı koruma ihtiyacı ve ayrıca Arnavut-Yugoslav ilişkilerinin bozulması nedeniyle Arnavutluk'tan çekildi.[106] 19 Ocak 1948'de Aleksander Rankoviç, Tito adına Enver Hoca'ya Arnavutluk'un Yunanistan sınırındaki Korca bölgesinin (iç savaşın sürdüğü yer) Yugoslav askeri üssü ilan edilmesini ve orada bir Yugoslav tümeni konuşlandırmasını önerdi.[107] 20 Ocak 1948'de Hoca, Yugoslavya'nın Korca'da bir üs kurma önerisini kabul etti.[107]

İkili ilişkilerin restorasyonu ve Sovyet-Yugoslav çelişkileri

1982 Sovyet posta pulu üzerinde Yugoslav lideri J. B. Tito

Stalin'in ölümünden kısa bir süre sonra ilişkiler düzelmeye başladı - zaten 6 Haziran 1953'te Sovyet Dışişleri Bakanı V. M. Molotov, SSCB hükûmeti adına YSFC Maslahatgüzarından yeni Yugoslavya büyükelçisi V. A. Valkov'u kabul etmesini istedi.[108] Zaten 14 Haziran 1953'te Tito, Sovyet liderlerinin eylemlerini sert bir şekilde eleştirdiği ("büyükelçilerin değişiminin henüz normalleşme anlamına gelmediği" şartıyla) büyükelçileri değiştirmeye hazır olduğu hakkında bir açıklama yaptı: "son dört yılda bize yaptıklarından sonra, gelecekte onlara yüzde yüz inanmakta güçlük çekeceğiz”[109] Bununla birlikte, Sovyet liderliği hakarete katlandı. 29 Temmuz 1953'te V. A. Valkov, Tito ile evinde bir araya geldi ve aynı yılın 22 Eylül'ünde Yugoslav büyükelçisi Moskova'ya gitti.[110] 22 Haziran 1954'te SBKP Merkez Komitesi , Yugoslavya Komünistler Birliği Merkez Komitesine 1948 Sovyet-Yugoslav ihtilafını çözme önerisiyle bir mektup gönderdi.[110]

1954'te Yugoslav büyükelçisi Kiev'i ziyaret etti[111] ve Haziran 1956'da Tito, Sovyet-Yugoslav dostluğunun onuruna[112] Dinamo stadyumunda büyük bir mitingin düzenlendiği Moskova'yı ziyaret etti. Yugoslavya GDR'yi bile tanıdı, bu da FRG ile ilişkilerin kopmasına neden oldu.[113]

15 Mayıs 1955'te dört güç (SSCB, Büyük Britanya, ABD ve Fransa), bağımsız ve demokratik bir Avusturya'nın restorasyonu konusunda Devlet Antlaşması'nı imzaladı. Bu belge, 1 Ocak 1938'den itibaren Avusturya'nın sınırlarını belirledi (bu durum, Yugoslavya'nın Avusturya'ya yönelik toprak iddialarının karşılanmadığı anlamına geliyordu). Antlaşmanın 21. maddesi Avusturya'yı tazminatlardan muaf tuttu.[114] Bununla birlikte, Antlaşmanın 27. maddesinde, antlaşmanın yürürlüğe girdiği gün Yugoslavya'nın kendi topraklarında tüm Avusturya mülkiyetine sahip olma hakkı kararlaştırılmıştır. Böylece Yugoslavya, SSCB'nin rızasıyla Avusturya'dan bazı tazminatlar aldı.

Kaynakça

  1. ^ a b c d Владимиров О. Балканский узел и трагедия «Софокла» // Родина. — 2013. — № 7. — С. 111.
  2. ^ a b c d Животич А. Югославско-советские отношения. 1939—1941 / Перевод с сербского П. Е. Зеновской, М. М. Василькиной. — М.: Политическая энциклопедия, 2019. — С. 50.
  3. ^ Животич А. Югославско-советские отношения. 1939—1941 / Перевод с сербского П. Е. Зеновской, М. М. Василькиной. — М.: Политическая энциклопедия, 2019. — С. 51.
  4. ^ Москва — Сербия, Белград — Россия. Сборник документов и материалов. Т. 4. Русско-сербские отношения. 1917—1945 гг. — М., Белград: Б.и. — С. 116.
  5. ^ Москва — Сербия, Белград — Россия. Сборник документов и материалов. Т. 4. Русско-сербские отношения. 1917—1945 гг. — М., Белград: Б.и. — С. 116—117.
  6. ^ "Шкуро Андрей Григорьевич, герой белого движения, казачий атаман". 21 Şubat 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Nisan 2022. 
  7. ^ a b Чурич Б. Русская эмиграция в Сербии // Вестник Нижегородского государственного лингвистического университета им. Н. А. Добролюбова. — 2014. — № 26. — С. 145.
  8. ^ Александров К. М. Генералитет и офицерские кадры вооружённых формирований Комитета освобождения народов России 1943—1946 гг. Диссертация на соискание учёной степени доктора исторических наук. 12 Temmuz 2017 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. Archived Temmuz 12, 2017 at the Wayback Machine — СПб., 2015. — С. 193.
  9. ^ Романенко С. А. Между «пролетарским интернационализмом» и «славянским братством». Российско-югославские отношения в контексте этнополитических конфликтов в Средней Европе (начало XX века — 1991 год). — М.: Новое литературное обозрение, 2011. — С. 155.
  10. ^ Романенко С. А. Между «пролетарским интернационализмом» и «славянским братством». Российско-югославские отношения в контексте этнополитических конфликтов в Средней Европе (начало XX века — 1991 год). — М.: Новое литературное обозрение, 2011. — С. 155—156.
  11. ^ Животич А. Югославско-советские отношения. 1939—1941 / Перевод с сербского П. Е. Зеновской, М. М. Василькиной. — М.: Политическая энциклопедия, 2019. — С. 53 - 54.
  12. ^ a b Животич А. Югославско-советские отношения. 1939—1941 / Перевод с сербского П. Е. Зеновской, М. М. Василькиной. — М.: Политическая энциклопедия, 2019. — С. 54.
  13. ^ Животич А. Югославско-советские отношения. 1939—1941 / Перевод с сербского П. Е. Зеновской, М. М. Василькиной. — М.: Политическая энциклопедия, 2019. — С. 55.
  14. ^ Животич А. Югославско-советские отношения. 1939—1941 / Перевод с сербского П. Е. Зеновской, М. М. Василькиной. — М.: Политическая энциклопедия, 2019. — С. 56.
  15. ^ Животич А. Югославско-советские отношения. 1939—1941 / Перевод с сербского П. Е. Зеновской, М. М. Василькиной. — М.: Политическая энциклопедия, 2019. — С. 56 - 57.
  16. ^ a b c Москва — Сербия, Белград — Россия. Сборник документов и материалов. Т. 4. Русско-сербские отношения. 1917—1945 гг. — М., Белград: Б.и. — С. 117.
  17. ^ Югославия в XX веке: очерки политической истории 7 Ağustos 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. / К. В. Никифоров (отв. ред.), А. И. Филимонова, А. Л. Шемякин и др. — М.: Индрик, 2011. — С. 251.
  18. ^ Москва — Сербия, Белград — Россия. Сборник документов и материалов. Т. 4. Русско-сербские отношения. 1917—1945 гг. — М., Белград: Б.и. — С. 270.
  19. ^ Романенко С. А. Между «пролетарским интернационализмом» и «славянским братством». Российско-югославские отношения в контексте этнополитических конфликтов в Средней Европе (начало XX века — 1991 год). — М.: Новое литературное обозрение, 2011. — С. 187.
  20. ^ Животич А. Югославско-советские отношения. 1939—1941 / Перевод с сербского П. Е. Зеновской, М. М. Василькиной. — М.: Политическая энциклопедия, 2019. — С. 62, 67.
  21. ^ Животич А. Югославско-советские отношения. 1939—1941 / Перевод с сербского П. Е. Зеновской, М. М. Василькиной. — М.: Политическая энциклопедия, 2019. — С. 66.
  22. ^ Йентофт М. Гуд даг! Говорит Москва! Радио Коминтерна, советская пропаганда и норвежцы. — М.: Политическая энциклопедия, 2013. — С. 39.
  23. ^ Москва — Сербия, Белград — Россия. Сборник документов и материалов. Т. 4. Русско-сербские отношения. 1917—1945 гг. — М., Белград: Б.и. — С. 389—390.
  24. ^ Москва — Сербия, Белград — Россия. Сборник документов и материалов. Т. 4. Русско-сербские отношения. 1917—1945 гг. — М., Белград: Б.и. — С. 425.
  25. ^ Москва — Сербия, Белград — Россия. Сборник документов и материалов. Т. 4. Русско-сербские отношения. 1917—1945 гг. — М., Белград: Б.и. — С. 437.
  26. ^ Юнгблюд В. Т., Воробьёва Т. А., Збоев А. В., Калинин А. А., Костин А. А., Смольняк И. В., Чучкалов А. В. Встречными курсами: политика СССР и США на Балканах, Ближнем и Среднем Востоке в 1939—1947 гг. — Киров, 2014. — С. 29.
  27. ^ Романенко С. А. Между «пролетарским интернационализмом» и «славянским братством». Российско-югославские отношения в контексте этнополитических конфликтов в Средней Европе (начало XX века — 1991 год). — М.: Новое литературное обозрение, 2011. — С. 300.
  28. ^ Животич А. Югославско-советские отношения. 1939—1941 / Перевод с сербского П. Е. Зеновской, М. М. Василькиной. — М.: Политическая энциклопедия, 2019. — С. 89.
  29. ^ a b c Животич А. Югославско-советские отношения. 1939—1941 / Перевод с сербского П. Е. Зеновской, М. М. Василькиной. — М.: Политическая энциклопедия, 2019. — С. 109.
  30. ^ Животич А. Югославско-советские отношения. 1939—1941 / Перевод с сербского П. Е. Зеновской, М. М. Василькиной. — М.: Политическая энциклопедия, 2019. — С. 111.
  31. ^ Животич А. Югославско-советские отношения. 1939—1941 / Перевод с сербского П. Е. Зеновской, М. М. Василькиной. — М.: Политическая энциклопедия, 2019. — С. 111—112.
  32. ^ Животич А. Югославско-советские отношения. 1939—1941 / Перевод с сербского П. Е. Зеновской, М. М. Василькиной. — М.: Политическая энциклопедия, 2019. — С. 112.
  33. ^ Максакова М. А. Внешнеэкономическое сотрудничество России и Сербии: состояние и перспективы развития // Российский внешнеэкономический вестник. — 2014. — № 1. — С. 112.
  34. ^ a b c Животич А. Югославско-советские отношения. 1939—1941 / Перевод с сербского П. Е. Зеновской, М. М. Василькиной. — М.: Политическая энциклопедия, 2019. — С. 165.
  35. ^ Животич А. Югославско-советские отношения. 1939—1941 / Перевод с сербского П. Е. Зеновской, М. М. Василькиной. — М.: Политическая энциклопедия, 2019. — С. 132.
  36. ^ Животич А. Югославско-советские отношения. 1939—1941 / Перевод с сербского П. Е. Зеновской, М. М. Василькиной. — М.: Политическая энциклопедия, 2019. — С. 142 - 143.
  37. ^ Животич А. Югославско-советские отношения. 1939—1941 / Перевод с сербского П. Е. Зеновской, М. М. Василькиной. — М.: Политическая энциклопедия, 2019. — С. 149.
  38. ^ Животич А. Югославско-советские отношения. 1939—1941 / Перевод с сербского П. Е. Зеновской, М. М. Василькиной. — М.: Политическая энциклопедия, 2019. — С. 149—150.
  39. ^ Животич А. Югославско-советские отношения. 1939—1941 / Перевод с сербского П. Е. Зеновской, М. М. Василькиной. — М.: Политическая энциклопедия, 2019. — С. 150.
  40. ^ Голубев А. В., Невежин В. А. Формирование образа Советской России в окружающем мире средствами культурной дипломатии (1920-е — первая половина 1940-х гг.). - М.: ИРИ РАН; Центр гуманитарных инициатив, 2016. — С. 141—142.
  41. ^ Животич А. Югославско-советские отношения. 1939—1941 / Перевод с сербского П. Е. Зеновской, М. М. Василькиной. — М.: Политическая энциклопедия, 2019. — С. 169.
  42. ^ a b c Животич А. Югославско-советские отношения. 1939—1941 / Перевод с сербского П. Е. Зеновской, М. М. Василькиной. — М.: Политическая энциклопедия, 2019. — С. 174.
  43. ^ Животич А. Югославско-советские отношения. 1939—1941 / Перевод с сербского П. Е. Зеновской, М. М. Василькиной. — М.: Политическая энциклопедия, 2019. — С. 174—175.
  44. ^ a b Животич А. Югославско-советские отношения. 1939—1941 / Перевод с сербского П. Е. Зеновской, М. М. Василькиной. — М.: Политическая энциклопедия, 2019. — С. 175.
  45. ^ a b Животич А. Югославско-советские отношения. 1939—1941 / Перевод с сербского П. Е. Зеновской, М. М. Василькиной. — М.: Политическая энциклопедия, 2019. — С. 177.
  46. ^ Животич А. Югославско-советские отношения. 1939—1941 / Перевод с сербского П. Е. Зеновской, М. М. Василькиной. — М.: Политическая энциклопедия, 2019. — С. 170—171.
  47. ^ a b c d Животич А. Югославско-советские отношения. 1939—1941 / Перевод с сербского П. Е. Зеновской, М. М. Василькиной. — М.: Политическая энциклопедия, 2019. — С. 171.
  48. ^ Животич А. Югославско-советские отношения. 1939—1941 / Перевод с сербского П. Е. Зеновской, М. М. Василькиной. — М.: Политическая энциклопедия, 2019. — С. 145.
  49. ^ Животич А. Югославско-советские отношения. 1939—1941 / Перевод с сербского П. Е. Зеновской, М. М. Василькиной. — М.: Политическая энциклопедия, 2019. — С. 172.
  50. ^ a b c d Животич А. Югославско-советские отношения. 1939—1941 / Перевод с сербского П. Е. Зеновской, М. М. Василькиной. — М.: Политическая энциклопедия, 2019. — С. 173.
  51. ^ Животич А. Югославско-советские отношения. 1939—1941 / Перевод с сербского П. Е. Зеновской, М. М. Василькиной. — М.: Политическая энциклопедия, 2019. — С. 194.
  52. ^ Животич А. Югославско-советские отношения. 1939—1941 / Перевод с сербского П. Е. Зеновской, М. М. Василькиной. — М.: Политическая энциклопедия, 2019. — С. 175—176.
  53. ^ a b c d Животич А. Югославско-советские отношения. 1939—1941 / Перевод с сербского П. Е. Зеновской, М. М. Василькиной. — М.: Политическая энциклопедия, 2019. — С. 199.
  54. ^ a b c Животич А. Югославско-советские отношения. 1939—1941 / Перевод с сербского П. Е. Зеновской, М. М. Василькиной. — М.: Политическая энциклопедия, 2019. — С. 200.
  55. ^ Животич А. Югославско-советские отношения. 1939—1941 / Перевод с сербского П. Е. Зеновской, М. М. Василькиной. — М.: Политическая энциклопедия, 2019. — С. 200—201.
  56. ^ Животич А. Югославско-советские отношения. 1939—1941 / Перевод с сербского П. Е. Зеновской, М. М. Василькиной. — М.: Политическая энциклопедия, 2019. — С. 212.
  57. ^ Животич А. Югославско-советские отношения. 1939—1941 / Перевод с сербского П. Е. Зеновской, М. М. Василькиной. — М.: Политическая энциклопедия, 2019. — С. 212—213.
  58. ^ Животич А. Югославско-советские отношения. 1939—1941 / Перевод с сербского П. Е. Зеновской, М. М. Василькиной. — М.: Политическая энциклопедия, 2019. — С. 222.
  59. ^ a b c Животич А. Югославско-советские отношения. 1939—1941 / Перевод с сербского П. Е. Зеновской, М. М. Василькиной. — М.: Политическая энциклопедия, 2019. — С. 223.
  60. ^ Животич А. Югославско-советские отношения. 1939—1941 / Перевод с сербского П. Е. Зеновской, М. М. Василькиной. — М.: Политическая энциклопедия, 2019. — С. 225.
  61. ^ Животич А. Югославско-советские отношения. 1939—1941 / Перевод с сербского П. Е. Зеновской, М. М. Василькиной. — М.: Политическая энциклопедия, 2019. — С. 225—226.
  62. ^ Животич А. Югославско-советские отношения. 1939—1941 / Перевод с сербского П. Е. Зеновской, М. М. Василькиной. — М.: Политическая энциклопедия, 2019. — С. 228.
  63. ^ Животич А. Югославско-советские отношения. 1939—1941 / Перевод с сербского П. Е. Зеновской, М. М. Василькиной. — М.: Политическая энциклопедия, 2019. — С. 231—232.
  64. ^ Животич А. Югославско-советские отношения. 1939—1941 / Перевод с сербского П. Е. Зеновской, М. М. Василькиной. — М.: Политическая энциклопедия, 2019. — С. 233—234.
  65. ^ Животич А. Югославско-советские отношения. 1939—1941 / Перевод с сербского П. Е. Зеновской, М. М. Василькиной. — М.: Политическая энциклопедия, 2019. — С. 234—235.
  66. ^ Животич А. Югославско-советские отношения. 1939—1941 / Перевод с сербского П. Е. Зеновской, М. М. Василькиной. — М.: Политическая энциклопедия, 2019. — С. 242.
  67. ^ Животич А. Югославско-советские отношения. 1939—1941 / Перевод с сербского П. Е. Зеновской, М. М. Василькиной. — М.: Политическая энциклопедия, 2019. — С. 247.
  68. ^ Животич А. Югославско-советские отношения. 1939—1941 / Перевод с сербского П. Е. Зеновской, М. М. Василькиной. — М.: Политическая энциклопедия, 2019. — С. 252.
  69. ^ Животич А. Югославско-советские отношения. 1939—1941 / Перевод с сербского П. Е. Зеновской, М. М. Василькиной. — М.: Политическая энциклопедия, 2019. — С. 253 - 254.
  70. ^ a b c Животич А. Югославско-советские отношения. 1939—1941 / Перевод с сербского П. Е. Зеновской, М. М. Василькиной. — М.: Политическая энциклопедия, 2019. — С. 254.
  71. ^ a b Животич А. Югославско-советские отношения. 1939—1941 / Перевод с сербского П. Е. Зеновской, М. М. Василькиной. — М.: Политическая энциклопедия, 2019. — С. 255.
  72. ^ a b c d Животич А. Югославско-советские отношения. 1939—1941 / Перевод с сербского П. Е. Зеновской, М. М. Василькиной. — М.: Политическая энциклопедия, 2019. — С. 258.
  73. ^ Животич А. Югославско-советские отношения. 1939—1941 / Перевод с сербского П. Е. Зеновской, М. М. Василькиной. — М.: Политическая энциклопедия, 2019. — С. 259.
  74. ^ Животич А. Югославско-советские отношения. 1939—1941 / Перевод с сербского П. Е. Зеновской, М. М. Василькиной. — М.: Политическая энциклопедия, 2019. — С. 259 - 260.
  75. ^ a b Животич А. Югославско-советские отношения. 1939—1941 / Перевод с сербского П. Е. Зеновской, М. М. Василькиной. — М.: Политическая энциклопедия, 2019. — С. 266.
  76. ^ Животич А. Югославско-советские отношения. 1939—1941 / Перевод с сербского П. Е. Зеновской, М. М. Василькиной. — М.: Политическая энциклопедия, 2019. — С. 262.
  77. ^ Животич А. Югославско-советские отношения. 1939—1941 / Перевод с сербского П. Е. Зеновской, М. М. Василькиной. — М.: Политическая энциклопедия, 2019. — С. 263.
  78. ^ Романенко С. А. Между «пролетарским интернационализмом» и «славянским братством». Российско-югославские отношения в контексте этнополитических конфликтов в Средней Европе (начало XX века — 1991 год). — М.: Новое литературное обозрение, 2011. — С. 321—322.
  79. ^ Животич А. Югославско-советские отношения. 1939—1941 / Перевод с сербского П. Е. Зеновской, М. М. Василькиной. — М.: Политическая энциклопедия, 2019. — С. 263, 265.
  80. ^ a b Борисёнок Ю., Мозохин О. Генерал вермахта Эрих Ройтер: «Прошу использовать меня на случай войны Советского Союза против Англии» // Родина. — 2020. — № 6. — С. 111.
  81. ^ a b Волокитина Т., Мурашко Г., Носкова А. Москва и Восточная Европа. Власть и церковь в период общественных трансформаций 40-50-х годов XX век. — М.: Российская политическая энциклопедия, Фонд Первого Президента России Б. Н. Ельцина, 2008. — С. 205.
  82. ^ Венгерские военнопленные в СССР: Документы 1941—1953 годов. — М.: РОССПЭН, 2005. — С. 351.
  83. ^ a b c Животич А. Югославско-советские военные противоречия (1947—1957): Искушения союзничества. — М.: Политическая энциклопедия, 2019. — С. 26.
  84. ^ Животич А. Югославско-советские военные противоречия (1947—1957): Искушения союзничества. — М.: Политическая энциклопедия, 2019. — С. 26 — 27.
  85. ^ Животич А. Югославско-советские военные противоречия (1947—1957): Искушения союзничества. — М.: Политическая энциклопедия, 2019. — С. 27.
  86. ^ Животич А. Югославско-советские военные противоречия (1947—1957): Искушения союзничества. — М.: Политическая энциклопедия, 2019. — С. 27 — 28.
  87. ^ Животич А. Югославско-советские военные противоречия (1947—1957): Искушения союзничества. — М.: Политическая энциклопедия, 2019. — С. 28.
  88. ^ a b Животич А. Югославско-советские военные противоречия (1947—1957): Искушения союзничества. — М.: Политическая энциклопедия, 2019. — С. 29.
  89. ^ Животич А. Югославско-советские военные противоречия (1947—1957): Искушения союзничества. — М.: Политическая энциклопедия, 2019. — С. 41 — 42.
  90. ^ a b c d e Животич А. Югославско-советские военные противоречия (1947—1957): Искушения союзничества. — М.: Политическая энциклопедия, 2019. — С. 42.
  91. ^ a b c d e f g h i j Янетович З. Немцы югославские: депортация в СССР // Энциклопедия изгнаний: Депортация, принудительное выселение и этническая чистка в Европе в XX веке. — М.: Российская политическая энциклопедия, 2013. — С. 389.
  92. ^ a b c d Янетович З. Немцы югославские: депортация в СССР // Энциклопедия изгнаний: Депортация, принудительное выселение и этническая чистка в Европе в XX веке. — М.: Российская политическая энциклопедия, 2013. — С. 390.
  93. ^ a b Янетович З. Немцы югославские: депортация в СССР // Энциклопедия изгнаний: Депортация, принудительное выселение и этническая чистка в Европе в XX веке. — М.: Российская политическая энциклопедия, 2013. — С. 391.
  94. ^ Юнгблюд В. Т., Воробьёва Т. А., Збоев А. В., Калинин А. А., Костин А. А., Смольняк И. В., Чучкалов А. В. Встречными курсами: политика СССР и США на Балканах, Ближнем и Среднем Востоке в 1939—1947 гг. — Киров, 2014. — С. 324.
  95. ^ СССР и Австрия на пути к Государственному договору. Стратегии документальной истории. 1945—1955. Образы и тексты. — М.: Политическая энциклопедия, 2015. — С. 112.
  96. ^ СССР и Австрия на пути к Государственному договору. Стратегии документальной истории. 1945—1955. Образы и тексты. — М.: Политическая энциклопедия, 2015. — С. 9.
  97. ^ СССР и Австрия на пути к Государственному договору. Стратегии документальной истории. 1945—1955. Образы и тексты. — М.: Политическая энциклопедия, 2015. — С. 7, 130.
  98. ^ Саган Г. В. Проблемные вопросы становления культурных связей между УССР и ФНРЮ после Второй мировой войны (идеологические и политические факторы) // Актуальные проблемы гуманитарных и естественных наук. — 2014. — № 1-1. — С. 111.
  99. ^ Саган Г. В. Проблемные вопросы становления культурных связей между УССР и ФНРЮ после Второй мировой войны (идеологические и политические факторы) // Актуальные проблемы гуманитарных и естественных наук. — 2014. — № 1-1. — С. 112.
  100. ^ Животич А. Югославско-советские военные противоречия (1947—1957): Искушения союзничества. — М.: Политическая энциклопедия, 2019. — С. 23.
  101. ^ Животич А. Югославско-советские военные противоречия (1947 - 1957): Искушения союзничества. - М.: Политическая энциклопедия, 2019. - С. 66.
  102. ^ Югославия в XX веке: очерки политической истории 7 Ağustos 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. / К. В. Никифоров (отв. ред.), А. И. Филимонова, А. Л. Шемякин и др. — М.: Индрик, 2011. — С. 572.
  103. ^ Югославия в XX веке: очерки политической истории 7 Ağustos 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. / К. В. Никифоров (отв. ред.), А. И. Филимонова, А. Л. Шемякин и др. — М.: Индрик, 2011. — С. 573—574.
  104. ^ в XX веке: очерки политической истории / К. В. Никифоров (отв. ред.), А. И. Филимонова, А. Л. Шемякин и др. — М.: Индрик, 2011. — С. 574.
  105. ^ Животич А. Югославско-советские военные противоречия (1947—1957): Искушения союзничества. — М.: Политическая энциклопедия, 2019. — С. 151.
  106. ^ Животич А. Югославско-советские военные противоречия (1947—1957): Искушения союзничества. — М.: Политическая энциклопедия, 2019. — С. 138.
  107. ^ a b Животич А. Югославско-советские военные противоречия (1947—1957): Искушения союзничества. — М.: Политическая энциклопедия, 2019. — С. 139.
  108. ^ Югославия в XX веке: очерки политической истории 7 Ağustos 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. / К. В. Никифоров (отв. ред.), А. И. Филимонова, А. Л. Шемякин и др. — М.: Индрик, 2011. — С. 661—662.
  109. ^ Югославия в XX веке: очерки политической истории 7 Ağustos 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. / К. В. Никифоров (отв. ред.), А. И. Филимонова, А. Л. Шемякин и др. — М.: Индрик, 2011. — С. 662.
  110. ^ a b Югославия в XX веке: очерки политической истории 7 Ağustos 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. / К. В. Никифоров (отв. ред.), А. И. Филимонова, А. Л. Шемякин и др. — М.: Индрик, 2011. — С. 663.
  111. ^ Саган Г. В. Роль украинских общественных организаций в восстановлении связей в сфере культуры между Украиной и Югославией (50-е — начало 70-х годов XX в.) // Социосфера. — 2014. — № 1. — С. 103.
  112. ^ Стыкалин А. С. Из истории подготовки московских совещаний компартий (ноябрь 1957 г.). Миссия Ю. В. Андропова и Б. Н. Пономарёва в Белград // Гуманитарные и юридические исследования. — 2015. — № 1. — С. 82.
  113. ^ Вреск С. «Троянский конь» в социалистическом лагере: Советский Союз и Югославия в 1957—1958 гг. // Вестник Пермского университета. Серия: История. — 2011. — № 2 (16). — С. 131.
  114. ^ СССР и Австрия на пути к Государственному договору. Стратегии документальной истории. 1945—1955. Образы и тексты. — М.: Политическая энциклопедия, 2015. — С. 378—379.