Ołyka

Ołyka

Zamek Radziwiłłów
Herb
Państwo	Ukraina
Obwód	wołyński
Rejon	kiwerecki
Prawa miejskie	1564
Powierzchnia	4,91 km²
Populacja (2018) • liczba ludności	3079[1]
Nr kierunkowy	+380 3365
Kod pocztowy	45263
Położenie na mapie obwodu wołyńskiego Ołyka
Położenie na mapie Ukrainy Ołyka
50°43′N 25°49′E/50,716667 25,816667
Multimedia w Wikimedia Commons

Ołyka^[2] (ukr. Олика) – osiedle typu miejskiego na Ukrainie, w obwodzie wołyńskim, w rejonie kiwereckim, do 1945^[3] w Polsce, w województwie wołyńskim, w powiecie łuckim, siedziba gminy Ołyka^[4].

Historia

Wzmiankowana była już w 1149. Niegdyś ruska osada, dawna stolica księstwa. Prawa miejskie otrzymała w 1654. Leży nad Putyłówką (dopływ Horynia), na wschód od Łucka.

Dawna rezydencja magnaterii polskiej. Należała do Kiszków, a od 1533 do Radziwiłłów. Od 1589 do 1939 stanowiła stolicę ordynacji Radziwiłłów.

Prywatne miasto szlacheckie położone było w XVI wieku w województwie wołyńskim^[5]. W połowie XVI wieku zaczęli się tu osiedlać Żydzi^[6].

Ołykę spalili Kozacy w 1648, a po raz drugi pod dowództwem Iwana Bohuna w maju 1651, jednak właściciele niezwłocznie ją odbudowali, uzyskując w 1654 prawa miejskie. W XIX w. bogaciła się na handlu zbożem i drewnem.

Podczas I wojny światowej pod Ołyką wojska rosyjskie i austriackie stoczyły zaciekłą bitwę.

Rankiem 17 maja 1919 Ołyka została zajęta przez polskich ułanów pod dowództwem podpułkownika Sochaczewskiego^[7]. W 1920 r. miejsce walk Wojska Polskiego z bolszewikami.

 Osobny artykuł: Bitwa pod Ołyką.

W II Rzeczypospolitej istniała wiejska gmina Ołyka. W latach 30. XX w. burmistrzem Ołyki był Zygmunt Czerwiński. W drugim tygodniu września 1939 w Zamku Radziwiłłów w Ołyce zatrzymał się ewakuujący się z Warszawy prezydent RP Ignacy Mościcki^[8].

We wrześniu 1939 Ołykę zajęła Armia Czerwona. Od 27 czerwca 1941 okupowana przez Niemcy. 3 lipca 1941 miejscowi Ukraińcy dokonali pogromu Żydów zabijając 11 osób^[9]. 13 marca 1942 w Ołyce Niemcy założyli getto dla ludności żydowskiej. W końcu lipca 1942 około 4,5 tys. Żydów – mieszkańców getta rozstrzelano w pobliżu wsi Czemeryn siłami niemieckiej i ukraińskiej policji^[10].

 Osobny artykuł: Getto w Ołyce.

W 1943 Ołyka stanowiła schronienie dla polskich uchodźców z rzezi wołyńskiej. W Zamku Radziwiłłów razem z Niemcami bronili się przed atakami UPA. Mimo to z rąk ukraińskich nacjonalistów w Ołyce zginęło 87 Polaków. 3 stycznia 1944 załoga niemiecka wyjechała z Ołyki wycofując się przed nadciągającymi wojskami sowieckimi. 10 dni później ludność polską w liczbie około 300 osób ewakuowano do ośrodka samoobrony w Przebrażu^[11].

W połowie 1944 r. w mieście przechodzili szkolenie żołnierze 5 batalionu saperów z 4 Pomorskiej Dywizji Piechoty^[12].

W Ołyce zachowały się zabytki dawnej świetności miasta – obecnie wszystkie niemal w ruinie. Zgrupowane są wokół zadrzewionego placu, będącego niegdyś rynkiem miasta.

8 lipca 2018 Prezydent Andrzej Duda uczestniczył w uroczystościach na cmentarzu w Ołyce w ramach obchodów 75. rocznicy rzezi wołyńskiej^[13].

Zabytki

• zamek Radziwiłłów, z XVI, XVII w.; w 1945 władze radzieckie umieściły w nim szpital psychiatryczny, co spowodowało rozległe zniszczenia zabytku;
• kolegiata Świętej Trójcy, z XVII w.; ufundowana przez Albrychta Stanisława Radziwiłła, który został w niej pochowany. Kolegiata w stylu barokowym z rzeźbami apostołów i świętych dłuta wrocławskiego rzeźbiarza Melchiora Erlenberga. Świątynia uznawana była za najpiękniejszy polski kościół Wołynia. Po zamknięciu kolegiaty przez władze radzieckie zabytek stopniowo zaczął popadać w ruinę. Świątynia zamieniona została na stajnię dla miejscowego kołchozu. W 1991 r. ukraińskie władze przekazały kościół wspólnocie wiernych. Wówczas podjęto pierwsze prace zabezpieczające, powstrzymujące postępującą degradację. Od 2013 r. polska Fundacja Dziedzictwa Kulturowego prowadzi szerokie prace restauratorsko-konserwatorskie finansowane ze środków przyznanych przez Kancelarię Senatu Rzeczypospolitej Polskiej oraz Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego, a także z datków prywatnych darczyńców, zmierzające do przywrócenia zabytkowi dawnej świetności^[14].
• kościół pw. św. św. Piotra i Pawła, z XVI w., dawniej kalwiński, obecnie parafialny rzymskokatolicki w dekanacie Łuck diecezji łuckiej;
• brama miejska, z XVII w.
• Wielka Synagoga, nieistniejąca drewniana bożnica^[15]

Ludzie związani z Ołyką

 Z tym tematem związana jest kategoria: Ludzie związani z Ołyką.

• Zygmunt Chmielnicki (1891-1944) - polski ksiądz rzymskokatolicki, wikariusz generalny diecezji łuckiej, prałat-scholastyk Kolegiaty Świętej Trójcy w Ołyce,
• Zygmunt Czerwiński (1885-1940) – ziemianin, urzędnik, burmistrz Ołyki, działacz społeczny, szambelan papieski, ofiara zbrodni katyńskiej
• Jakub Ignacy Dederko – polski ksiądz katolicki, biskup miński
• Albrycht Stanisław Radziwiłł – kanclerz wielki litewski od 1623, podkanclerzy litewski od 1619
• Michał Kazimierz Radziwiłł Rybeńko – książę, hetman polny litewski, marszałek nadworny litewski
• Janusz Franciszek Radziwiłł – książę, senator II RP, polski polityk konserwatywny, XIII ordynat na Ołyce

Przypisy

Bibliografia

• Złote gody w domu Radziwiłłów.

Linki zewnętrzne

Zobacz w indeksie Słownika geograficznego Królestwa Polskiego hasło Ołyka

• Zdjęcia z Ołyki
• Ołyka, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. VII: Netrebka – Perepiat, Warszawa 1886, s. 527 .
• Stanisław Tomkowicz: Ołyka (1922) w bibliotece Polona