Niedźwiedź grizli

Niedźwiedź grizli
Ursus arctos horribilis[1][2]
Ord, 1815
Ilustracja
Systematyka
Domena

eukarionty

Królestwo

zwierzęta

Typ

strunowce

Podtyp

kręgowce

Gromada

ssaki

Podgromada

żyworodne

Infragromada

łożyskowce

Rząd

drapieżne

Rodzina

niedźwiedziowate

Rodzaj

niedźwiedź

Gatunek

niedźwiedź brunatny

Podgatunek

niedźwiedź grizli

Synonimy
  • Ursus horribilis Ord, 1815[3]
  • Ursus cinereus Desmarest, 1820[4]
  • Ursus griseus Choris, 1822[5]
  • Ursus candescens C.E.H. Smith, 1827[6]
  • Ursus richardsoni Swainson, 1838[7]
  • U. horribilis var. horriaeus Baird, 1858[8]
  • Ursus hylodromus Elliot, 1904[9]
  • Ursus russelli Merriam, 1914[10]
  • Ursus imperator Merriam, 1914[11]
  • Ursus absarokus Merriam, 1914[12]
  • Ursus phaeonyx latifrons Merriam, 1914[13]
  • Ursus shoshone Merriam, 1914[14]
  • Ursus shoshone canadensis Merriam, 1914[14]
  • Ursus nelsoni Merriam, 1914[15]
  • Ursus navaho Merriam, 1914[16]
  • Ursus horriaeus texensis Merriam, 1914[16]
  • Ursus bairdi Merriam, 1914[17]
  • Ursus utahensis Merriam, 1914[18]
  • Ursus kennerleyi Merriam, 1914[19]
  • Ursus apache Merriam, 1916[20]
  • Ursus arizonae Merriam, 1916[21]
  • Ursus kluane Merriam, 1916[22]
  • Ursus ophrus Merriam, 1916[23]
  • Ursus pallasi Merriam, 1916[24]
  • Ursus selkirki Merriam, 1916[25]
  • Ursus washake Merriam, 1916[26]
  • Ursus dusorgus Merriam, 1918[27]
  • Ursus planiceps Merriam, 1918[28]
  • Ursus macrodon Merriam, 1918[29]
  • Ursus mirus Merriam, 1918[30]
  • Ursus rungiusi Merriam, 1918[31]
  • Ursus rungiusi sagittalis Merriam, 1918[32]
  • Ursus macfarlani Merriam, 1918[33]
  • Ursus idahoensis Merriam, 1918[34]
  • Ursus pulchellus Merriam, 1918[35]
  • Ursus pulchellus ereunetes Merriam, 1918[36]
  • Ursus oribasus Merriam, 1918[36]
  • Ursus perturbans Merriam, 1918[37]
  • Ursus rogersi Merriam, 1918[38]
  • Ursus rogersi bisonophagus Merriam, 1918[39]
  • Ursus kluane impiger Merriam, 1918[40]
  • Ursus pellyensis Merriam, 1918[41]
  • Ursus andersoni Merriam, 1918[42]
  • Ursus crassus Merriam, 1918[43]
  • Vetularctos inopinatus Merriam, 1918[44]
Zasięg występowania
Mapa występowania
Systematyka w Wikispecies
Multimedia w Wikimedia Commons
Hasło w Wikisłowniku

Niedźwiedź grizli[45], grizli[46][47], grizzly, niedźwiedź szary[47] (Ursus arctos horribilis) – podgatunek niedźwiedzia brunatnego, drapieżnego ssaka należącego do rodziny niedźwiedziowatych. Pierwotnie zamieszkiwał rozległe obszary Ameryki Północnej, obecnie głównie północno-zachodnią jej część.

Taksonomia

Takson ten po raz pierwszy naukowo opisał w 1815 roku amerykański przyrodnik George Ord, nadając mu nazwę Ursus horribilis[3]. Jako miejsce typowe odłowu okazu typowego Ord wskazał „rzekę Missouri, trochę powyżej ujścia rzeki Poplar, na północny wschód od Montany”[3].

Niedźwiedzie grizli w postawie bojowej

Zasięg występowania

Niedźwiedź grizli występuje w zach. Kanadzie (Jukon, Terytoria Północno-Zachodnie, Kolumbia Brytyjska i Alberta) oraz środkowej części zach. Stanów Zjednoczonych (wytępiony od płd. Wyomingu aż do Meksyku)[48].

W przeszłości niedźwiedzie te zasiedlały znaczną część dzisiejszych Stanów Zjednoczonych, a ich zasięg na południe ciągnął się aż po Meksyk. Zamieszkiwały Wielkie Równiny i obszary pustynne, gdzie występowały wzdłuż rzek. Grizli zostały wytępione w wielu miejscach, między innymi z regionu Wielkich Równin i całego obszaru na południe od Parków Narodowych Yellowstone i Grand Teton. W amerykańskiej części Gór Skalistych populacje ostały się w Parkach Narodowych Yellowstone i Glacier, w północno-zachodniej Montanie oraz skrajnie północnym Idaho. Duża populacja zamieszkuje Alaskę i północną Kanadę, natomiast populacja w Kolumbii Brytyjskiej i Albercie została mocno przetrzebiona[49].

Morfologia

Długość ciała wynosi 1–2,8 m[50], masa 180-680 kg; samce są przeciętnie 1,8 raza cięższe od samic[51]. Sierść ma barwę od jasnopłowej po ciemnobrązową. Pysk zaokrąglony, uszy krótkie i okrągłe. Pazury przednich łap są bardzo długie, dzięki czemu mogą z powodzeniem grzebać w ziemi. Nazwa grizzly pochodzi od faktu, że niekiedy włosy są biało zakończone, co nadaje im szpakowaty wygląd – ang. grizzled[49].

Ekologia i zachowanie

Zamieszkują tereny otwarte, takie jak tundra, górskie łąki i wybrzeża[50]. Preferują obszary położone nad rzekami lub strumieniami[49]. Są wszystkożerne. Z roślin najczęściej jedzą mięsiste korzenie, owoce (w tym jagody), trawy i rośliny zielne. Zjadają również ryby (w szczególności łososie), gryzonie takie jak świstaki, padlinę i kopytne, np. łosie, karibu i jelenie[49]. Biegnąc mogą osiągać prędkość 55 km/h[51].

Zależnie od długości zimy w gawrze mogą spędzić do 7 miesięcy. W styczniu lub lutym samice rodzą od 1 do 4 (przeważnie 2) młodych. Do wiosny opiekują się nimi w gawrze. Matka zajmuje się potomstwem przez kolejne 2 lata; zazwyczaj młode oddzielają się od niej w wieku 2,5 roku. Na wolności grizli dożywają 30 lat, większość ginie jednak przed 25. rokiem życia[49].

W 2005 roku Werner Herzog nakręcił film Grizzly Man o samozwańczym obrońcy tych niedźwiedzi i dokumentaliście amatorze Timothym Treadwellu[52].

Przypisy

  1. ↑ Wilson Don E. & Reeder DeeAnn M. (red.) Ursus arctos horribilis. w: Mammal Species of the World. A Taxonomic and Geographic Reference (Wyd. 3.) [on-line]. Johns Hopkins University Press, 2005. (ang.) [dostęp 2011-06-23]
  2. ↑ Ursus arctos horribilis, [w:] Integrated Taxonomic Information System  (ang.).
  3. ↑ a b c G. Ord: North American zoology. W: W. Guthrie: A new geographical, historical, and commercial grammar: and present state of the several kingdoms of the world. Wyd. The Second American Edition improved. Philadelphia: Johnson and Warner, 1815, s. 291. (ang.).
  4. ↑ A.G. Desmarest: Mammalogie, ou, Description des espèces de mammifères. Paris: Chez Mme. Veuve Agasse, imprimeur-libraire, 1820, s. 164. (fr.).
  5. ↑ L. Choris: Voyage pittoresque autour de monde : avec des portraits de sauvages d'Amérique, d'Asie, d'Afrique, et des iles du Grand océan; des paysages, des vues maritimes, et plusieurs objets d'histoire naturelle; accompagné de descriptions par le Baron Cuvier, et A. de Chamisso, et d'observations sur les crânes humains, par m. le docteur Gall. Paris: Imprimerie de Firmin Didot, 1822, s. ryc. 27. (fr.).
  6. ↑ C.E.H. Smith: upplement on the Carnivora. W: G. Cuvier: The animal kingdom: arranged in conformity with its organization. Cz. 2. London: Printed for G.B. Whittaker, 1827. (ang.).
  7. ↑ W. Swainson: Animals in menageries. London: Printed for Longman, Orme, Brown, Green, & Longmans, and John Taylor, 1838, s. 54. (ang.).
  8. ↑ S.F. Baird: Reports of explorations and surveys, to ascertain the most practicable and economical route for a railroad from the Mississippi River to the Pacific Ocean. T. 8. Cz. 1. Washington: A.O.P. Nicholson, Printer, 1858, s. 224. (ang.).
  9. ↑ D.G. Elliot. Description of twenty-seven apparently new species and subspecies of mammals. „Publication. Field Columbian Museum. Zoological series”. 3 (14), s. 257, 1903. (ang.). 
  10. ↑ Merriam 1914 ↓, s. 178.
  11. ↑ Merriam 1914 ↓, s. 180.
  12. ↑ Merriam 1914 ↓, s. 181.
  13. ↑ Merriam 1914 ↓, s. 183.
  14. ↑ a b Merriam 1914 ↓, s. 184.
  15. ↑ Merriam 1914 ↓, s. 190.
  16. ↑ a b Merriam 1914 ↓, s. 191.
  17. ↑ Merriam 1914 ↓, s. 192.
  18. ↑ Merriam 1914 ↓, s. 193.
  19. ↑ Merriam 1914 ↓, s. 194.
  20. ↑ Merriam 1916 ↓, s. 134.
  21. ↑ Merriam 1916 ↓, s. 135.
  22. ↑ Merriam 1916 ↓, s. 141.
  23. ↑ Merriam 1916 ↓, s. 148.
  24. ↑ Merriam 1916 ↓, s. 149.
  25. ↑ Merriam 1916 ↓, s. 150.
  26. ↑ Merriam 1916 ↓, s. 152.
  27. ↑ Merriam 1918 ↓, s. 33.
  28. ↑ Merriam 1918 ↓, s. 37.
  29. ↑ Merriam 1918 ↓, s. 38.
  30. ↑ Merriam 1918 ↓, s. 40.
  31. ↑ Merriam 1918 ↓, s. 49.
  32. ↑ Merriam 1918 ↓, s. 50.
  33. ↑ Merriam 1918 ↓, s. 51.
  34. ↑ Merriam 1918 ↓, s. 54.
  35. ↑ Merriam 1918 ↓, s. 55.
  36. ↑ a b Merriam 1918 ↓, s. 56.
  37. ↑ Merriam 1918 ↓, s. 64.
  38. ↑ Merriam 1918 ↓, s. 65.
  39. ↑ Merriam 1918 ↓, s. 66.
  40. ↑ Merriam 1918 ↓, s. 81.
  41. ↑ Merriam 1918 ↓, s. 82.
  42. ↑ Merriam 1918 ↓, s. 83.
  43. ↑ Merriam 1918 ↓, s. 90.
  44. ↑ Merriam 1918 ↓, s. 132.
  45. ↑ W. Cichocki, A. Ważna, J. Cichocki, E. Rajska-Jurgiel, A. Jasiński & W. Bogdanowicz: Polskie nazewnictwo ssaków świata. Warszawa: Muzeum i Instytut Zoologii PAN, 2015, s. 152. ISBN 978-83-88147-15-9. (pol. • ang.).
  46. ↑ Praca zbiorowa: Zwierzęta: encyklopedia ilustrowana. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2005, s. 130. ISBN 83-01-14344-4.
  47. ↑ a b K. Kowalski (redaktor naukowy), A. Krzanowski, H. Kubiak, B. Rzebik-Kowalska, L. Sych: Ssaki. Wyd. IV. Warszawa: Wiedza Powszechna, 1991, seria: Mały słownik zoologiczny. ISBN 83-214-0637-8.
  48. ↑ D.L. Garshelis: Family Ursidae (Bears). W: D.E. Wilson & R.A. Mittermeier: Handbook of the Mammals of the World. Cz. 1: Carnivores. Barcelona: Lynx Edicions, 2009, s. 495. ISBN 978-84-96553-49-1. (ang.).
  49. ↑ a b c d e Grizzly Bear. National wildlife Federation. [dostęp 2017-04-19].
  50. ↑ a b Alina Bradford: Grizzly Bear Facts. Live Science, 18 kwietnia 2016. [dostęp 2017-04-19].
  51. ↑ a b Grizzly bear (Ursus arctos horribilis). [w:] ECOS Environmental Conservation Online System [on-line]. US Fish&Wildlife Serive. [dostęp 2017-04-19]. [zarchiwizowane z tego adresu (15 stycznia 2017)].
  52. ↑ Grizzly Man w bazie IMDb (ang.)

Bibliografia

  • C.H. Merriam. Descriptions of the thirty apparently new grizzly and brown bears from North America. „Proceedings of the Biological Society of Washington”. 27, s. 173–196, 1914. (ang.). 
  • C.H. Merriam. Nineteen apparently new grizzly and brown bears from western America. „Proceedings of the Biological Society of Washington”. 29, s. 133–154, 1916. (ang.). 
  • C.H. Merriam: Review of the grizzly and big brown bears of North America (genus Ursus) with description of a new genus, Vetularctos. Washington, D.C.: Government Printing Office, 1918, s. 1–136, seria: North American fauna. (ang.).
Encyklopedia internetowa:
  • PWN: 3907927
  • Britannica: animal/grizzly-bear
  • БРЭ: 1930977
  • SNL: grizzlybjørn
Identyfikatory zewnętrzne:
  • EoL: 1241477
  • GBIF: 6163845
  • identyfikator iNaturalist: 125461
  • ITIS: 202385
  • NCBI: 116960