Kosznajderia

Kosznajderia
Państwa

 Polska

Stolica

Ostrowite

Położenie na mapie
Mapa
Mapa Kosznajderów w II RP autorstwa dr. Josepha Rinka (1926)
Hasło w Wikisłowniku

Kosznajderia lub Kosznajdry (niem. Koschneiderei) – dawny region etnograficzny[1] na Pomorzu Gdańskim, na pograniczu Kaszub, Borów Tucholskich i Krajny, w trójkącie Chojnice – Tuchola – Kamień Krajeński, zasiedlony w XIV–XV w. przez ludność niemiecką wyznania rzymskokatolickiego, sprowadzoną głównie z okolic Osnabrück. Stolicą regionu jest Ostrowite[2].

Czynnikami kształtującymi poczucie odrębności tej wspólnoty były: odrębny dialekt (zbliżony do języka holenderskiego), zwarte terytorium oraz odrębna kultura ludowa, w tym stroje szczególnie kobiece[3].

Etymologia

Nazwa Kosznajderia prawdopodobnie pochodzi od nazwiska Kossniewski. Był to urzędnik starostwa tucholskiego, opiekujący się tymi terenami od 1484 roku. Inne wyjaśnienia:

  • od niemieckiego słowa kouzen, czyli paplać. Jako ludzie mówiący inaczej – językiem dolnoniemieckim Kosznajdrzy tak mieli zostać nazwani przez swoich najbliższych sąsiadów władających średnio – i wysokoniemieckim;
  • ze zbitki polskich słów kosa i żniwiarz, gdyż właśnie w oczach polskich sąsiadów osiedleńcy z dolnych Niemiec poświęcali się całkowicie pracy na roli;

Nazwiska potomków społeczności kosznajderskiej

Panske, Senske, Rink, Renk, Pankau, Rosentreter, Kuchenbecker, Schwemin, Semrau, Latzke[a][4], Janowitz[b][4], Wollschleger (linia szlacheckiej rodziny Wollschleger vel Wolszlagier), Sawatzki[c][4], Patzke, Riesopp, Behrendt, Brügmann[5], Musolf, Nelke, Weiland, Papenfuss, Gersch, Schreiber, Thiede, Behnke, Brauer, Gatz, Hoppe, Scheffler, Schwanitz, Warnke, Prill, Ruhnke, Rhode, Theuss, Schmelter, Folleher, Ortmann, Hackert, Grabo, Grabowitz, Ott[6].

Znani ludzie wywodzący się ze społeczności kosznajderskiej

  • Augustyn Rosentreter – biskup chełmiński,
  • Joseph Rink – duchowny katolicki, historyk,
  • Paul Panske – autor rozpraw naukowych dotyczących społeczności.

Uwagi

  1. ↑ Latzke – zniemczona forma nazwiska Łącki. Rodzina szlachecka kaszubska herbu Korzbok wywodząca się z miejscowości Łąkie. Jedna linia tej rodziny, straciwszy majątek, wżeniła się w Kosznajdrów i w pełni zasymilowała)
  2. ↑ Janowitz – zniemczona forma nazwiska Janowicz vel Janewicz, rodziny pomorskiej o szlacheckim rodowodzie, która się w pełni zasymilowała z Kosznajdrami
  3. ↑ Sawatzki – zniemczona forma nazwiska Zawadzki szlacheckiej rodziny kaszubskiej herbu Zawadzki wywodzącej się z miejscowości Zawada parafia Przechlewo. Jedna linia tej rodziny,uzyskawszy przywilej na 3 włoki ziemi lemańskiej w Lichnowach, w pełni zasymilowała się z Kosznajdrami, odbiorcą przywileju z roku 1765 był Maciej Zawadzki

Przypisy

  1. ↑ Kosznajderia [online], web.archive.org [zarchiwizowane z adresu 2015-08-25]  (pol.).
  2. ↑ MariaM. Sadurska MariaM., Związki Kosznajderii z Zakonem Krzyżackim [online], Gdańsk Strefa Prestiżu, 24 listopada 2022, Cytat: "Urodzony w kosznajderskiej wsi Moszczenica, ks. dr Joseph Rink (1878 – 1945) w swej monografii poświęconej Kosznajderii, wydanej w Gdańsku w 1932 r., wymienił dziewiętnaście wsi zamieszkałych przez tę ludność: Ostrowite (Osterwick) – wieś, która pełniła rolę nieformalnej stolicy Kosznajderii (...)"  (pol.).
  3. ↑ Kosznajderia i Kosznajdrzy w latach 1772-1920. [dostęp 2015-02-18]. [zarchiwizowane z tego adresu (2015-02-18)].
  4. ↑ a b c Paul Panske, Die Koschnaiderei Familien
  5. ↑ JerzyJ. Szwankowski JerzyJ., Kosznajderia, 2013 .
  6. ↑ PaulP. Panske PaulP., Personennachweis für die Koschnaewjerdörfer von 1651-1702, 1938 .

Bibliografia

  • Joseph Rink, Die Geschichte der Koschneiderei. Ihre Bevölkerung im Jahre 1772 und Ende 1919 nebst einem Anhang "Neues zu den Orts- und Flurnamen der Koschneiderei". Danzig 1932, Danziger Verlags-Gesellschaft. 4°, s. 204. Quellen und Darstellungen zur Geschichte Westpreussens. Bd 16.
  • Włodzimierz Jastrzębski, Kosznajderia – kraina i ludzie między Chojnicami a Tucholą (XV-XX w.), Bydgoszcz-Tuchola 2003.

Linki zewnętrzne

  • Kosznajderia. nasze.kujawsko-pomorskie.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2015-08-25)].
  • „Atlantyda leży za Tucholą”
  • Polskie tłumaczenie strony rodziny Nelke
  • Die Koschneiderei koschneiderei.de
  • Die Koschneiderei glischinski.de
  • Familien der Koschnaewjerdörfer im 18. Jh.. matthia.org. [zarchiwizowane z tego adresu (2008-07-24)].