Kolendra siewna
Systematyka[1][2] | |||
Domena | eukarionty | ||
---|---|---|---|
Królestwo | rośliny | ||
Podkrólestwo | |||
Nadgromada | |||
Gromada | |||
Podgromada | |||
Nadklasa | okrytonasienne | ||
Klasa | Magnoliopsida | ||
Nadrząd | astropodobne | ||
Rząd | selerowce | ||
Rodzina | selerowate | ||
Rodzaj | kolendra | ||
Gatunek | kolendra siewna | ||
Nazwa systematyczna | |||
Coriandrum sativum L. Sp.Pl.2, 1753 | |||
| |||
|
Kolendra siewna (Coriandrum sativum L.) – gatunek rośliny jednorocznej należący do rodziny selerowatych (Apiaceae Lindl.). Pochodzi znad Morza Śródziemnego, lecz zaaklimatyzował się też w krajach chłodniejszych. W Polsce jest uprawiany, rzadko zdziczały lub zawleczony[3].
Morfologia
- Łodyga
- Wzniesiona, rozgałęziona, żebrowana, naga, do 70 cm wysokości. Cała roślina wydziela zapach pluskiew.
- Liście
- Dolne pojedyncze, długoogonkowe, klapowe, o szerokich działkach; górne – podwójnie pierzastodzielne, o działkach równowąskich, podobnych do kopru.
- Kwiaty
- Jasnoróżowe lub białe, drobne, zebrane w baldachy złożone wyrastające na końcach rozgałęzień. Roślina miododajna. Kwiaty 5-krotne z 1 słupkiem i 5 pręcikami. Kwitnie od czerwca do lipca.
- Owoce
- Typu rozłupnia, składające się z rozłupek, zwykle ściśle połączonych. Owoce są brunatne lub jasnobrunatne, bardziej lub mniej kuliste, o średnicy około 1,5–5 mm lub owalne, o długości 2–6 mm. Owoce są nagie, z 10 falistymi, lekko wzniesionymi żeberkami pierwotnymi i 8 prostymi, bardziej wyraźnymi żeberkami wtórnymi. Na powierzchni wewnętrznej rozłupki są wklęsłe. Szczyt owoców wieńczy podszyjcze (stylopodium)[4]. Młode owoce – zielone, przed dojrzewaniem różowieją, a dojrzałe przybierają barwę żółtawą.
- Korzeń
- Cienki, palowy, słabo rozgałęziony
- Kwiatostan (widok z góry)
- Owoce
- Korzeń
Zastosowanie
Roślina lecznicza
- Surowiec zielarski
- Owoc kolendry (Coriandri fructus) – wysuszone rozłupnie zawierające powyżej 3 ml/kg olejku eterycznego[4]. Olejek eteryczny (Oleum Coriandri), zawiera przede wszystkim fitoncyd linalol.
- Działanie i zastosowanie
- Rozkurczowe, wiatropędne, moczopędne, pobudzające wydzielanie soku żołądkowego i apetyt. W Farmakopei Brytyjskiej znaleźć można również wzmianki o wodzie kolendrowej, która używana była często do zwalczania kolki. Zewnętrznie używano jej jako maść na reumatyzm[5].
Roślina uprawna
Nasiona kolendry znaleziono w grobowcu faraona Tutenchamona (zm. 1323 r. p.n.e.). Wzmiankowana jest dwa razy w Starym Testamencie: Wj 16,31 i Lb 11,7[6]. Znana i stosowana już w starożytnym Rzymie i Grecji, stamtąd rozpowszechniła się w całej Europie, gdzie uprawiana jest powszechnie (Niemcy, Holandia, Anglia), w Polsce uprawiana od czasu Piastów, obecnie na niewielką skalę[7]. Zielone części rośliny mają w czasie wegetacji silny aromat, dzięki któremu są bardzo cenione jako przyprawa w niektórych kuchniach. Dojrzałe owoce również mają mocny aromat, ale zupełnie inny od pędów.
Roślina przyprawowa
Stanowi pospolitą przyprawę kuchenną, jest podstawowym składnikiem indyjskiej mieszanki przyprawowej curry. W kuchni owoce używane są jako dodatek do ciast (szarlotki), pierników i kruchych ciasteczek, a także do przyprawiania sosu pomidorowego, sałatek oraz ryżu. Stosuje się je w masarstwie, likiernictwie i browarnictwie. Świeże listki kolendry są popularną przyprawą w wielu kuchniach azjatyckich oraz w kuchni portugalskiej, gruzińskiej i marokańskiej.
Niemieckie firmy używają kolendry do przyprawiania frankfurterek. Korzenie oraz świeże liście są częstym składnikiem dań egipskich i peruwiańskich. Z kolei w Grecji kolendra używana jest często do dań z wieprzowiny[5].
Kolendry używa się do przyprawiania chleba, ciast, owoców, słodyczy, czekolady, likierów i innych alkoholi[5].
W średniowieczu uważana była za afrodyzjak. Chińczycy wierzyli z kolei, że owoce kolendry dawały nieśmiertelność temu kto je spożył[5].
Przypisy
- ↑ Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
- ↑ Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2010-05-01] (ang.).
- ↑ Lucjan Rutkowski: Klucz do oznaczania roślin naczyniowych Polski niżowej. Warszawa: Wyd. Naukowe PWN, 2006. ISBN 83-01-14342-8.
- ↑ a b Farmakopea Polska X, Polskie Towarzystwo Farmaceutyczne, Warszawa: Urząd Rejestracji Produktów Leczniczych, Wyrobów Medycznych i Produktów Biobójczych, 2014, s. 4276, ISBN 978-83-63724-47-4 .
- ↑ a b c d Roger Philips & Nicky Foy - Herbs. Pan Books Ltd 1990. ISBN 0-330-32600-7
- ↑ Zofia Włodarczyk: Rośliny biblijne. Leksykon. Kraków: Instytut Botaniki im. W. Szafera PAN, 2011. ISBN 978-83-89648-98-3.
- ↑ Aleksander Ożarowski, Antonina Rumińska, Krystyna Suchorska, Zenon Węglarz: Leksykon roślin leczniczych. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Rolnicze i Leśne, 1990. ISBN 83-09-01261-6.
- Britannica: plant/coriander
- SNL: koriander
- DSDE: koriander
- BioLib: 40247
- EoL: 581687
- EUNIS: 152310
- Flora of China: 200015503
- Flora of North America: 200015503
- FloraWeb: 1640
- GBIF: 3034871
- identyfikator iNaturalist: 67759
- IPNI: 840760-1
- ITIS: 29622
- NCBI: 4047
- Plant Finder: 275984
- identyfikator Plant List (Royal Botanic Gardens, Kew): kew-2737546
- Plants of the World: urn:lsid:ipni.org:names:840760-1
- Tela Botanica: 18928
- identyfikator Tropicos: 1700064
- USDA PLANTS: COSA