Henryk Schmitt

Henryk Schmitt

Data i miejsce urodzenia	5 lipca 1817 Lwów
Data i miejsce śmierci	16 października 1883 Lwów
Zawód, zajęcie	historyk, bibliotekarz
Uczelnia	Lwowski Uniwersytet Narodowy im. Iwana Franki

Henryk Schmitt (ur. 5 lipca 1817 we Lwowie, zm. 16 października 1883 we Lwowie) – polski historyk, przedstawiciel lelewelowskiej szkoły historycznej, bibliotekarz, dziennikarz.

Życie

Był synem rzeźnika. Ukończył gimnazjum (1836), a następnie studiował filozofię na Uniwersytecie Lwowskim^[1]. Włączył się tam w działalność konspiracyjną związków demokratyczno-niepodległościowych w Galicji. W 1838 przerwał studia z powodów finansowych i zaczął pracować jako nauczyciel domowy. Kontynuował działalność w ruchach niepodległościowych, wchodząc do organizacji "Synowie Ojczyzny". W 1841 został za to skazany na karę śmierci, jednak w 1845 objęła go amnestia i Schmitt wyszedł z więzienia^[1]. W 1846 został skazany ponownie na karę śmierci za działalność spiskową. Tę karę zamieniono następnie na 20 lat więzienia, a po rozpoczęciu Wiosny Ludów (1848) objęła go ponownie amnestia^[2][1].

Zamieszkał we Lwowie, zostając też członkiem Centralnej Rady Narodowej^[3]. Podjął pracę bibliotekarza w Bibliotece Pawlikowskich^[2]. Pracował też jako dziennikarz, pisząc teksty do Gazety Warszawskiej, Neu Zeit, Gazety Codziennej, Dziennika Literackiego i Gazety Narodowej^[3]. Od 1860 był członkiem honorowym Poznańskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk^[4].

Pracował przy organizacji powstania styczniowego w 1863^[2]. Został aresztowany za napisanie tekstu omawiającego walkę partyzacką. W trakcie procesu wyjechał za granicę do Paryża^[2][3]. Jego żona, Leokadia z domu Mitraszewska, także działała przy organizacji powstania, została aresztowana wraz z nim i wraz z nim wyjechała na emigrację do Paryża^[2].

Do kraju wrócił w 1865, po ogłoszeniu amnestii^[2]. Współtworzył w 1868 Towarzystwo Narodowo-Demokratyczne we Lwowie^[3]. W 1869 przystąpił do Rady Szkolnej Krajowej^[2][3].

Twórczość

Prace historyczne Schmitta zaliczane są do lelewelowskiej szkoły historycznej. Schmitt uznawał, że państwo polskie powstało samoistnie, bez udziału czynników zewnętrznych (wpływów ideowych, militarnych, instytucjonalnych_, jako wynik rozwoju ludów zamieszkujących te ziemie. Jego rozwój i ustrój określone były cechami tych ludów^[3].

Charakterystyka ludów, które złożyły się na naród polski przejęta była z pracy Johanna Gottfrieda Herdera Myśli o filozofii dziejów, gdzie Słowianie opisywani są jako lud łagodny, serdeczny i gościnny, pokojowy, prowadzący osiadły tryb życia i trudniący się rolnictwem, łowiectwem i zbieractwem^[3]. Ponadto, Schmitt (za Lelewelem) uznawał, że cechą szczególną dawnych Polaków było umiłowanie wolności, a także duch wspólnotowy, które stały się podstawą pierwotnego republikanizmu^[3]. Za Lelewelem wskazywał też pierwotną formę organizacji społecznej: wolną gminę. Z życia politycznego tej pierwotnej wspólnoty wynikał też późniejszy rozwój polskiego ustroju, w którym decyzje podejmowane były przy zgodzie wszystkich wolnych mieszkańców. Przyjmowanie obcych wzorców instytucjonalnych stawało się źródłem kryzysów, a w dalekich konsekwencjach, upadku Rzeczypospolitej w XVIII w^[5]. Powstania niepodległościowe były konieczną konsekwencją immanentnych cech Polaków, przede wszystkim umiłowania wolności. Tym samym były konieczne, czego nie rozumieli krytycy tych powstań^[6].

W kwestiach narodowych Schmitt przyjmował stanowisko nacjonalistyczne. Sprzeciwiał się emancypacji Żydów i ruchowi niepodległościowemu Rusinów (Ukraińców), wskazując, że należy odtworzyć Rzeczpospolitą w dawnych granicach^[6].

Publikacje

• Dzieje narodu polskiego od najdawniejszych czasów potocznie opowiedziane, Lwów 1863.
• Dzieje polskie XVIII i XIX wieku, t. 1-4, 1866-1868 t.1, t.2, t.3, t.4.
• Dzieje panowania Stanisława Augusta Poniatowskiego, t. 1-4, Lwów 1868-1880 t.1, t.2, t.3, t.4.
• Kilka uwag w sprawie rokoszu Zebrzydowskiego, Poznań 1865
• Ksiądz Hugo Kołłątaj i jego prześladowcy. Szkic biograficzno-krytyczny Lwów 1873
• Materyały do dziejów bezkrólewia po śmierci Augusta III i pierwszych lat dziesięciu panowania Stanisława Poniatowskiego przedruk z Dziennika liter. z r. 1857 z niektóremi odmianami w tekście i z przydaniem dokumentów tam nie umieszczonych. T. 1 t. 2 Lwów 1857
• Narodowość polska jej postawy, rozwój dziejowy, przeobrażenia i zboczenia oraz stosunek do chwili obecnej, Lwów 1862.
• Pogląd na rozwój ducha i kierunku dziejopisarstwa polskiego w wieku XIX, 1859.
• Pogląd na żywot i pisma ks. H. Kołłątaja podkanclerzego koronnego, Lwów 1859-1860.
• Rokosz Zebrzydowskiego, Lwów (1857-1858).
• Rozbiór krytyczny pomysłów historyozoficznych i odkryć dziejowych pana Antoniego Walewskiego członka czynnego krakowskiej akademii umiejętności. Lwów 1875
• Rozbiór dzieła pod tytułem Dzieje Polski w zarysie przez Michała Bobrzyńskiego, Kraków 1882
• Rys dziejów narodu polskiego od najdawniejszych czasów znanych do roku 1763, t. 1-3, 1855-1857 t.1, t.2, t.3.
• Szkic historyczny dziejów 30-letniego panowania Stanisława Augusta, ostatniego króla polskiego Kraków 1872

Przypisy

Bibliografia

• WłodzimierzW. Bernacki WłodzimierzW., Schmitt Henryk, [w:] MichałM. Jaskólski (red.), Słownik historii doktryn politycznych, t. 5, Warszawa: Wydawnictwo Sejmowe, 2012, s. 361-363 .

Linki zewnętrzne

• Исторія польскаго народа - ros. przekład "Historii narodu polskiego" Henryka Schmitta (w Wikiźródłach) (ros.)
• Henryk Schmitt. Życiorys spisany na podstawie dokumentów i korespondencyj Lwów 1888
• Publikacje Henryka Schmitta w bibliotece Polona