Gardna Wielka

Gardna Wielka
wieś
Ilustracja
Kościół, widok od zachodniej strony
Państwo

 Polska

Województwo

 pomorskie

Powiat

słupski

Gmina

Smołdzino

Liczba ludności (2021)

552[2]

Strefa numeracyjna

59

Kod pocztowy

76-213[3]

Tablice rejestracyjne

GSL

SIMC

0751090

Położenie na mapie gminy Smołdzino
Mapa konturowa gminy Smołdzino, po lewej nieco na dole znajduje się punkt z opisem „Gardna Wielka”
Położenie na mapie Polski
Mapa konturowa Polski, blisko górnej krawiędzi nieco na lewo znajduje się punkt z opisem „Gardna Wielka”
Położenie na mapie województwa pomorskiego
Mapa konturowa województwa pomorskiego, u góry po lewej znajduje się punkt z opisem „Gardna Wielka”
Położenie na mapie powiatu słupskiego
Mapa konturowa powiatu słupskiego, u góry znajduje się punkt z opisem „Gardna Wielka”
Ziemia54°38′17″N 17°10′05″E/54,638056 17,168056[1]
Multimedia w Wikimedia Commons

Gardna Wielka (kaszb. Garnô lub Wielgô Garnô[4], słowiń. Vjélgå Garnåu[5], niem. Groß Garde[6]) – stara słowińska wieś, dawniej rybacka, położona w Polsce w województwie pomorskim, w powiecie słupskim, w gminie Smołdzino na Wybrzeżu Słowińskim i nad jeziorem Gardno.

Nazwa

Nazwa, wzmiankowana po raz pierwszy w 1237 w postaci Gardena, ma pochodzenie słowiańskie i charakter kulturowy. Powstała przez dodanie do pom. nazwy pospolitej *gardъ (psł. *gordъ, kasz. gard, pol. gród) formantu *-ьnaja[7]. Friedrich Lorentz odnotował formy nazwy miejscowości w lokalnych gwarach słowińskich: Vjẽlgå Gărnǻu̯[8], Vjẽlgå Gărnáo̯[9] wraz z nazwami mieszkańców: Gãrȝȯu̯n, Gãrȝȯu̯nkă „gardnianin, gardnianka”[9]. Nazwa niemiecka Groß Garde jest adaptacją fonetyczną nazwy słowińskiej z wyróżnikiem groß „wielki”, dodanym w celu odróżnienia od sąsiedniej miejscowości Klein Garde „Gardna Mała”[7]. Obecność tego wyróżnika w nazwie słowińskiej i współczesnej nazwie polskiej jest wynikiem przeniesienia z nazwy niemieckiej[7].

Nazwa jeziora Gardno została przeniesiona z nazwy tej miejscowości[10].

Rada Języka Kaszubskiego proponuje kaszubską formę nazwy Gardnô Wiôlgô[11].

Historia

Już w VII-VIII w. pojawiały się na tym terenie pierwsze słowiańskie osady i grodziska[12].

Stara osada słowińska, wzmiankowana już w XIII w. Zabudowa wsi jest zbliżona do ulicówki, z placem pośrodku wsi, prawdopodobnie w miejscu średniowiecznego grodziska. Gardna była najstarszym ośrodkiem parafialnym regionu słowińskiego, parafię założył tu w XIII w. książę Świętopełk. Wieś była wówczas własnością biskupów gnieźnieńskich[12].

W 1765 r. doszło tu do zamieszek, gdyż mieszkańcy nie chcieli zaakceptować nowo mianowanego pastora, który nie władał językiem kaszubskim. Mieszkańcy Gardny długo opierali się germanizacji[12].

Kościół z XV w., przebudowany w 1842 roku; w kościółku stara chrzcielnica granitowa i ekspresjonistyczny obraz w ołtarzu namalowany przez kołobrzeskiego pastora Paula Hintza[12]. W 1845 r. w kościele wygłoszone zostało ostatnie kazanie w narzeczu słowińskim[13]. Zabytkowy[14] neogotycki kościół parafialny pod wezwaniem Nawiedzenia Najświętszej Maryi Panny (dawniej św. Stanisława) przybrał ostateczną formę w 1852 r.[15]. W dzisiejszych murach zachowane są pozostałości świątyni średniowiecznej[16]. Na przykościelnym placu, dawnym cmentarzu zachowały się zabytkowe płyty nagrobne z zatartymi już napisami, datowane nawet na XVI w. Są tu też pozostałości pomnika poległych w czasie I wojny światowej[12].

W 1856 r. uczony rosyjski Aleksander Hilferding prowadził tu badania nad Słowińcami[12]. W 1890 roku wieś zamieszkiwało około 400 Kaszubów[17]. Gardna Wielka była jedną z niewielu miejscowości w granicach obecnego powiatu słupskiego w której autochtoniczni Kaszubi, a dokładniej Słowińcy przetrwali do XX wieku.

W latach 1945–54 siedziba gminy Gardna Wielka. W latach 1954–1971 wieś należała i była siedzibą władz gromady Gardna Wielka, po jej zniesieniu w gromadzie Smołdzino. W latach 1975–1998 miejscowość administracyjnie należała do województwa słupskiego.

Religia

We wsi znajdują się:

Przypisy

  1. ↑ Państwowy Rejestr Nazw Geograficznych – miejscowości – format XLSX, Dane z państwowego rejestru nazw geograficznych – PRNG, Główny Urząd Geodezji i Kartografii, 5 listopada 2023, identyfikator PRNG: 31706
  2. ↑ Polska w Liczbach [online], polskawliczbach.pl [dostęp 2023-11-23] .
  3. ↑ Oficjalny Spis Pocztowych Numerów Adresowych, Poczta Polska S.A., październik 2022, s. 255 [zarchiwizowane 2022-10-26] .
  4. ↑ FriedrichF. Lorentz FriedrichF., Polskie i kaszubskie nazwy miejscowości na Pomorzu Kaszubskiem, Instytut Zachodnio-Słowiański przy Uniwersytecie Poznańskim, 1923, s. 134  (pol.).
  5. ↑ FriedrichF. Lorentz FriedrichF., Slovinzisches Wörterbuch: zweiter Teil: P-Z : Orts- und Personennamen. Nachträge, Unsichere Wörter, Kaiserliche Akademie der Wissenschaften, 1912, s. 1476  (niem.).
  6. ↑ Rozporządzenie Ministrów: Administracji Publicznej i Ziem Odzyskanych z dnia 12 listopada 1946 r. o przywróceniu i ustaleniu urzędowych nazw miejscowości (M.P. z 1946 r. nr 142, poz. 262)
  7. ↑ a b c WitoldW. Iwicki WitoldW., Toponimia byłego powiatu słupskiego, Gdańsk: Wydawnictwo Gdańskie, 1993, s. 40 .
  8. ↑ FriedrichF. Lorentz FriedrichF., Slovinzisches Wörterbuch: zweiter Teil: P-Z : Orts- und Personennamen. Nachträge, Unsichere Wörter, Sankt Petersburg: Kaiserliche Akademie der Wissenschaften, 1912, s. 1476 .
  9. ↑ a b FriedrichF. Lorentz FriedrichF., Slovinzisches Wörterbuch: zweiter Teil: P-Z : Orts- und Personennamen. Nachträge, Unsichere Wörter, Sankt Petersburg: Kaiserliche Akademie der Wissenschaften, 1912, s. 1475 .
  10. ↑ WitoldW. Iwicki WitoldW., Toponimia byłego powiatu słupskiego, Gdańsk: Wydawnictwo Gdańskie, 1993, s. 131 .
  11. ↑ FelicjaF. Baska-Borzyszkowska FelicjaF. i inni, Polsko-kaszubski słownik nazw miejscowych, Gdańsk: Zrzeszenie Kaszubsko-Pomorskie, 2017, s. 204, ISBN 978-83-62137-50-3 .
  12. ↑ a b c d e f AlicjaA. Świetlicka AlicjaA., ElżbietaE. Wisławska ElżbietaE., Słownik Historyczny Miast i Wsi Województwa Słupskiego, Stowarzyszenie Bibliotekarzy Polskich - Okręg Słupski, 1998, s. 66  (pol.).
  13. ↑ CzesławC. Piskorski CzesławC., Pomorze Zachodnie, mały przewodnik, Warszawa: Wyd. Sport i Turystyka Warszawa, 1980, s. 136, ISBN 83-217-2292-X, OCLC 8032482 .
  14. ↑ Rejestr zabytków nieruchomych – województwo pomorskie [online], Narodowy Instytut Dziedzictwa, 31 marca 2024 [dostęp 2013-04-02] .
  15. ↑ PiotrP. Skurzyński PiotrP., Pomorze, Warszawa: Wyd. Muza S.A., 2007, s. 278, ISBN 978-83-7495-133-3 .
  16. ↑ Andrzej Czarnik: Gardna Wielka. Słupsk: Wydawnictwo Uczelniane, Pomorska Akademia Pedagogiczna w Słupsku, 2001, s. 99–100. ISBN 83-87006-94-7.
  17. ↑ StefanS. Ramułt StefanS., Statystyka Ludności Kaszubskiej, Akademia Umiejętności - Skład Główny w Księgarni Spółki Wydawniczej Polskiej, 1899, s. 218  (pol.).
  18. ↑ Jan Wild, Tu jest Królestwo Boże - dzieje parafii luterańskiej w Gardnie Wielkiej, "Przegląd Ewangelicki" 3-4/2007, s. 73-93.

Zobacz też

Linki zewnętrzne

  • Gardna Wielka. powiatslupsk.info. [zarchiwizowane z tego adresu (2007-02-07)].
  • Garna, niem. Garde, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. II: Derenek – Gżack, Warszawa 1881, s. 494 .
  • p
  • d
  • e
Gmina Smołdzino
  • Siedziba gminy: Smołdzino
Wsie
Osady
Część wsi
Pozostałe
miejscowości

Herb gminy Smołdzino