Franciszek Vetulani

Franciszek Vetulani

Data i miejsce urodzenia	15 listopada 1856 Bochnia
Data i miejsce śmierci	11 grudnia 1921 Warszawa
Miejsce spoczynku	cmentarz Powązkowski w Warszawie
Narodowość	polska
Alma Mater	Akademia Techniczna we Lwowie
Rodzice	Michał Vetulani, Franciszka z domu Śliwińska
Małżeństwo	Katarzyna Ipohorska-Lenkiewicz
Dzieci	Stanisław, Maria, Zofia, Cecylia
Krewni i powinowaci	Jan Vetulani, Roman Vetulani (bracia), Bohdan de Nisau (zięć)
Multimedia w Wikimedia Commons

Franciszek Vetulani^[a] (ur. 15 listopada 1856 w Bochni, zm. 11 grudnia 1921 w Warszawie) – polski inżynier meliorant i urzędnik, c. k. radca budowlany, kierownik ekspozytury budowlanej w Tarnowie i Krakowie, nauczyciel, działacz społeczny, członek wydziału i zastępca wiceprezesa okręgowego Towarzystwa Rolniczego w Krakowie, członek Komisji Fizjograficznej Akademii Umiejętności, dyrektor Departamentu Rolnictwa i Melioracji w Ministerstwie Rolnictwa i Dóbr Państwowych. Ojciec Stanisława, Zofii, Marii i Cecylii.

Życiorys

Edukacja

Franciszek Ksawery Vetulani urodził się w 1856 roku w Bochni^[2][3]. Był synem Michała Vetulaniego (1806–1879)^[2][4], kontrolera w kopalni soli w Bochni^[2], i Franciszki z domu Śliwińskiej (1820–1891)^[2][5], bratem Romana (1849–1906), Jana (buchaltera Kolei Żelaznej Nadwiślańskiej w Warszawie^[6] oraz Towarzystwa Dobroczynności w Warszawie, zm. 31 grudnia 1918 w Warszawie w wieku 76 lat^[7][8])^[9][10], Anieli i Józefy. Rodzina Vetulanich, wywodząca się z Toskanii, sprowadziła się do Polski w XVIII wieku.

Franciszek Vetulani został ochrzczony w kościele św. Mikołaja w Bochni 8 grudnia 1856 (chrzestnymi byli: Marcin Kępiński, Marian Piach i Franciszek Goldberg)^[2]. Ukończył szkołę realną z egzaminem dojrzałości^[3] w Bochni^[2]. W latach 1873–1878 studiował na Wydziale Inżynierii Akademii Technicznej we Lwowie, uzyskując tytuł inżyniera^[1][3] ze specjalizacją melioranta^[10]. Zdał II egzamin państwowy^[3]. Przed 1897 odbył podróż naukową po Europie, m.in. do Czech i Niemiec^[3].

Praca w Tarnowie

Podjął pracę w C. K. Wydziale Krajowym we Lwowie, organie wykonawczym Sejmu Krajowego Galicji. Na początku 1887 roku, jako inżynier asystent biura melioracyjnego, stanął na czele kierownictwa ekspozytury krajowej biura melioracyjnego w Tarnowie i pełnił stanowisko w kolejnych latach^{[3][11][12][13][14]}. Pracując w Tarnowie jako inżynier II klasy, w 1892 został mianowany inżynierem I klasy^[15][16]. Zajmował się regulacją rzek, które nie miały obwałowań i stwarzały zagrożenie powodziowe^[2], m.in. w 1892 był członkiem komitetu do regulacji rzeki Młynówki w Krakowie^[17].

Równolegle z pełnionym stanowiskiem był także nauczycielem rysunków i praktycznego miernictwa w Krajowej Szkole Ogrodniczej w Tarnowie, przeniesionej tam w 1888 z Czernihowa^[18]. Był wystawcą na otwartej 23 czerwca 1900 roku drugiej wystawie Tarnowskiego Towarzystwa Ogrodniczego w sali strzelnicy miejskiej^[19]. 15 maja 1903 został członkiem wydziału Towarzystwa Rolniczego w Tarnowie^[20].

W Tarnowie mieszkał wraz z żoną Katarzyną z domu Ipohorską-Lenkiewicz oraz dziećmi, w domu przy ul. Klikowskiej (obecnie Chopina 8), który sam wybudował^[2][17][b].

Lata krakowskie i lwowskie

Jako kierownik tarnowskiej ekspozytury został przeznaczony na stanowisko kierownika krakowskiej ekspozytury, w której okręgu na 1904 rok zaplanowano budowę kanału Kraków-Dziedzice. W lipcu 1903 wraz z grupą czterech inżynierów Krajowego Biura Melioracyjnego został skierowany przez Wydział Krajowy na wyjazd zagraniczny do Pragi i Berlina celem przestudiowania rzek i kanałów spławnych^[21]. Około 1904–1905 roku Vetulaniowie sprzedali dom w Tarnowie i przenieśli się do Krakowa^[17].

W 1905 roku Franciszek Vetulani został wybrany kandydatem na współpracownika Komisji Fizjograficznej na Wydziale Matematyczno-Przyrodniczym Akademii Umiejętności w Krakowie^[22], i co najmniej od 1 lipca 1905 roku był członkiem tej Komisji^[23], pozostając nim przez kolejne lata^{[24][25][26][27]}. W 1906 brał udział w robotach przy przebudowie Zamku Królewskiego na Wawelu^[9]. 22 marca 1907 został członkiem wydziału i zastępcą wiceprezesa okręgowego Towarzystwa Rolniczego w Krakowie^[28]. W 1911 Franciszek Vetulani jako starszy inżynier był kierownikiem ekspozytury budowlanej w Krakowie^[29][30].

W 1912 przeniósł się z rodziną do Lwowa^[2][17], a w 1914 w związku z wybuchem I wojny światowej kolejno do swojego domu letniego w Dolinie Kościeliskiej i do Zakopanego^[17]. Tam w 1915 w wyniku choroby nowotworowej zmarła jego żona^[2][17].

Ostatnie lata: powrót do Tarnowa i wyjazd do Warszawy

W 1916 Franciszek Vetulani powrócił do Tarnowa, gdzie został kierownikiem ekspozytury budowlanej^[2]. Został prezesem tarnowskiej ekspozytury Centrali dla Odbudowy Galicji, założonej we Lwowie w czerwcu 1916^[31]. Kierował odbudową wsi i miasteczek zniszczonych w czasie działań wojennych^[2]. Uzyskał tytuł c. k. radcy budowlanego^[32][33]. Do 1918 był członkiem Biura Melioracyjnego w austro-węgierskiej Kancelarii Komisji Krajowej^[34]. Działał w oddziale tarnowskim Polskiego Towarzystwa Politechnicznego z siedzibą we Lwowie, w ramach PTP w 1917 wygłaszał odczyty pt. O odbudowie kraju^[35]. Dzięki jego obywatelskiej inicjatywie C. K. Namiestnictwo przyznało kredyty na budowę szkół barakowych w Pogórskiej Woli, Łące Siedleckiej, Golance i Wołowej ad Tuchów, gdzie pierwotne budynki szkolne uległy spaleniu po inwazji wojennej^[32].

Z tego okresu wspominał go w swoich pamiętnikach Wincenty Witos^[c], który odwiedził budowę kierowaną przez Franciszka Vetulaniego wkrótce po zgłoszeniu w Kole Polskim austriackiej Rady Państwa rezolucji niepodległościowej Polaków, i potwierdzeniu jej przez tzw. „Koło Sejmowe” w Krakowie^[d], co wywołało represje ekonomiczne rządu austriackiego wobec galicyjskich chłopów i robotników budowlanych.

Witos podał także, że inż. Vetulani jako kierownik tarnowskiej ekspozytury przyczynił się do odbudowy kościoła Matki Bożej Pocieszenia w Wierzchosławicach po zniszczeniach z I wojny^[37].

Po odzyskaniu przez Polskę niepodległości Franciszek Vetulani był dyrektorem Departamentu Rolnictwa i Melioracji^[38] w Ministerstwie Rolnictwa i Dóbr Państwowych^[10]. Publikował prace na temat reformy rolnej^[39].

Zmarł 11 grudnia 1921 w Warszawie^[40]. Został pochowany w grobowcu rodzinnym na cmentarzu Powązkowskim w Warszawie^[e][41].

Rodzina

Jego żoną była Katarzyna z domu Ipohorska-Lenkiewicz herbu Kotwicz^[42] (ur. 18 stycznia 1868 w Samborze, zm. 15 września 1915 w Zakopanem^[43][44]), córka starosty samborskiego, szambelana cesarskiego Inocentego Panteleona Ipohorskiego-Lenkiewicza i Ludwiki z domu Bobrownickiej^[42], od 1871 pasierbica Karola Kaczkowskiego, z wykształcenia nauczycielka, zajmowała się domem^[10].

Ich dziećmi byli:

• Stanisław (1892–1966), nauczyciel w liceum w Bielsku-Białej,
• Zofia (1893–1981), urzędniczka Ministerstwa Spraw Wewnętrznych II RP i administracji terenowej PRL^[45],
• Maria (1898–1944), uczestniczka walk o niepodległość Polski^[30][46],
• Cecylia (1908–1980), historyczka sztuki^[10].

Franciszek Vetulani po śmierci swojego brata Romana, pracując we Lwowie, pełnił rolę opiekuna dla swego bratanka Tadeusza, kształcącego się w gimnazjum w Sanoku^[47].

Publikacje

• Zasady melioracyi rolnych. Dodatek do kalendarza „Królowej Korony Polskiej” na rok 1912 (1911)^[48]
• O wykonaniu reformy rolnej (1919)^[49]

Rodzina

Uwagi

Przypisy

Bibliografia

• Robert Syrwid. „Ambasadorka Watykanu”, czyli Cecylii Vetulani potyczki z władzą ludową. Nieznany list do Komisji Kultury Wojewódzkiej Rady Narodowej w Olsztynie z 1955 roku. „Komunikaty Mazursko-Warmińskie”. 2, s. 375–399, 2012. 
• Franciszek Vetulani. sejm-wielki.pl. [dostęp 2016-12-12].

Linki zewnętrzne

• Publikacje Franciszka Vetulaniego w bibliotece Polona