Faworki

Faworki
Faworki przed usmażeniem
Zobacz przepis na wykonanie faworków w książce kucharskiej w Wikibooks

Faworki[1][2], chrust, chrustek[3], chruścik[4], chruściki[5]; dawniej także kreple (choć wyraz ten oznacza przede wszystkim pączki[6][7][8]) – polskie i litewskie oraz niemieckie (niem. Raderkuchen[9], Liebesschleifen[9]) tradycyjne, chrupkie ciastka o słodkim smaku, w kształcie złożonej kokardki, wytwarzane z ciasta zbijanego[10][11], usmażone w głębokim tłuszczu. Najczęściej spożywane w czasie karnawału i tłustego czwartku lub na ostatki, czyli we wtorek przed Środą Popielcową.

Sposób przyrządzania

Ciasto na faworki powinno zawierać mąkę pszenną, dużo żółtek lub całych jaj (z przewagą żółtek), kwaśną śmietanę, niewielką ilość cukru, spirytusu i soli[10]. Spirytus można zastąpić octem – pełni on funkcję środka spulchniającego oraz zapobiega nadmiernemu wchłanianiu tłuszczu podczas smażenia[10].

  1. Ze składników wyrabia się elastyczne ciasto o jednolitej konsystencji[10][11].
  2. Zagniecione ciasto tłuczone jest wałkiem[11], składane i ponownie tłuczone, czynności te są powtarzane wielokrotnie, aż pojawią się pęcherzyki powietrza.
  3. Ciasto zostawia się na pewien czas (np. 40 minut) do leżakowania w temperaturze 4 °C[11].
  4. Następnie ciasto jest cienko wałkowane na grubość 1,5-2 mm i krojone na paski o szerokości 2-3 cm i długości 10-15 cm[10][11]. Każdy pasek nacina się pośrodku – nacięcie nie powinno być dłuższe niż 5 cm[11]. Jeden koniec paska należy przeciągnąć przez to nacięcie i wywinąć[11]. Powinno się uzyskać w ten sposób charakterystyczny kształt „kokardki”. Tak powstały faworek należy jeszcze lekko naciągnąć, by nadać mu podłużny kształt[10].
  5. Uformowane faworki smaży się z obu[10] stron we wrzącym tłuszczu aż do zrumienienia. Zalecany jest smalec lub masło klarowane, jednak powszechnie stosowane są tłuszcze utwardzone – oleje rafinowane lub frytura[10]. Maria Śleżańska zalecała fryturę wołową[5]
  6. Tuż po usmażeniu i odsączeniu z nadmiaru tłuszczu, wciąż ciepłe faworki posypuje się cukrem pudrem z dodatkiem wanilii[10].

Właściwie przyrządzone faworki powinny być delikatne i kruche.

Etymologia

Polski wyraz „faworki” został zapożyczony z języka francuskiego, gdzie faveur oznacza wąską wstążeczkę, tasiemkę jedwabną[3].

W kuchni staropolskiej faworkami (chrustem) nazywano wszelkie drobne kawałki smażonego ciasta – mogło to być ciasto lane lub też z pokrojone ciasto zbijane, drożdżowe czy też biszkoptowe[10][12].

Polska lista produktów tradycyjnych

Faworki wpisane na polską Listę produktów tradycyjnych:

  • „Grochowinki kociewskie (chruściki, faworki)” wpisane na listę 30 czerwca 2006 (województwo pomorskie)[13];
  • „Śląski chrustek/chrust/faworki” wpisane na listę 28 marca 2011 (województwo śląskie)[3];
  • „Chrust/Chrustek/Chrustki/Faworki” wpisane na listę 11 kwietnia 2014 (woj. opolskie)[14];
  • „Chruściki zwane też chrustem” wpisane na listę 12 czerwca 2023 (woj. kujawsko-pomorskie)[15].

Przypisy

  1. ↑ Wiesław Boryś, Hanna Popowska-Taborska: Słownik etymologiczny kaszubszczyzny. T. 2. 1997, s. 117. Cytat: (…) wyraz polski został zapożyczony z jęz. francuskiego faveur m.in. wąska wstążeczka, tasiemka jedwabna, … cienkie, kruche ciastka w kształcie wstążek, smażone w tłuszczu. (pol.).
  2. ↑ Adam Fischer: Lud polski. Podręcznik etnografji Polski. 1926. Cytat: pączki czy kreple na zachodzie, faworki na Mazowszu. (pol.).
  3. ↑ a b c Śląski chrustek/chrust/faworki. [w:] Lista produktów tradycyjnych (woj. śląskie) [on-line]. Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi, 2018-06-03. [dostęp 2024-01-29].
  4. ↑ „Pieczenie ciast przyrządzanie napojów i t. p.” Rozdział VIII. „Pieczywo” (podpunkty: „202. Chruścik bardzo dobry”, „203. Chruścik równie dobry”). W: Marja Śleżańska: Kucharz polski. 1635 praktycznych przepisów smacznych, tanich i wystawnych obiadów. Wyd. ósme poprawione i powiększone. Poznań: Księgarnia J. Leitgebera i S-ki, 1932. Przedruk: Związkowe Przedsiębiorstwo Wydawniczo-Handlowe „WIGOR”, Warszawa 1990.
  5. ↑ a b „Pieczenie ciast przyrządzanie napojów i t. p.” Rozdział XVIII. „Jeszcze kilka przepisów pieczenia ciast” (podpunkt „588. Frytura do pączków lub chruścików”). W: Marja Śleżańska: Kucharz polski. 1635 praktycznych przepisów smacznych, tanich i wystawnych obiadów. Wyd. ósme poprawione i powiększone. Poznań: Księgarnia J. Leitgebera i S-ki, 1932. Przedruk: Związkowe Przedsiębiorstwo Wydawniczo-Handlowe „WIGOR”, Warszawa 1990.
  6. ↑ Zofia Kurzawa: Polszczyzna Lwowa i kresów południowo-wschodnich do 1939 roku. 1983, s. 477. Cytat: usmażymy krepli na zapusty. (pol.).
  7. ↑ Christoph Cölestin Mrongovius: Dokładny słownik polsko-niemiecki. 1835, s. 113. Cytat: faworki, kreple, Kräpschen, Kleinekrapfkuchen, Raderkuchen, Strauben. (niem.).
  8. ↑ op. cit. Mikołaj Rey: Żywota człowieka poczciwego. W: Samuel Bogumił Linde: Słownik języka polskiego. s. 1237. Cytat: Kreple, - ów, może z niemieckiego Krapfen, Krapskuchen (pączki). Kreple są ciasta smażone. Kreple przaśne w oleju smażone. Masło do smażenia krepli. „Mniejsi stanowie pieką kreple, więksi torty”. (pol.).
  9. ↑ a b Dieter Schulze, Izabella Gawin: Baedeker Reiseführer Polen. Wyd. E-Book Ausgabe basiert auf: 10. Auflage 2016. Mair Dumont, s. 91.
  10. ↑ a b c d e f g h i j Joanna Gwizdała. Kompendium wypieków. Ciasto zbijane. „Mistrz branży”. Kwiecień 2021, s. 40–42. Wydawnictwo „Grupa 69”. ISSN 2084-8439. 
  11. ↑ a b c d e f g 3.12. „Ciasto zbijane”. W: Małgorzata Konarzewska: Technologia gastronomiczna z towaroznawstwem: podręcznik do nauki zawodu kucharz w technikum i szkole policealnej. T. 2. Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne, 2011, s. 137–138. ISBN 978-83-7141-980-5.
  12. ↑ MagdalenaM. Kasprzyk-Chevriaux MagdalenaM., Krótka historia polskich deserów, [w:] Culture.pl [online], Instytut Adama Mickiewicza, 21 stycznia 2015 [dostęp 2024-04-13]  (pol.).
  13. ↑ Grochowinki kociewskie (chruściki, faworki). [w:] Lista produktów tradycyjnych (woj. pomorskie) [on-line]. Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi, 2018-06-03. [dostęp 2024-04-13].
  14. ↑ Chrust/Chrustek/Chrustki/Faworki. [w:] Lista produktów tradycyjnych (woj. opolskie) [on-line]. Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi, 2018-06-03. [dostęp 2024-04-13].
  15. ↑ Chruściki zwane też chrustem. [w:] Lista produktów tradycyjnych (woj. kujawsko-pomorskie) [on-line]. Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi, 2023-06-15. [dostęp 2024-04-13].

Linki zewnętrzne

Zobacz hasła faworek, chrust i chruścik w Wikisłowniku
Zobacz multimedia związane z tematem: Faworki
  • Polski przepis na faworki
  • Niemiecki przepis na faworki. clever-ratgeber.de. [zarchiwizowane z tego adresu (2011-12-13)].