Cmentarz komunalny w Słubicach

Cmentarz komunalny w Słubicach
Ilustracja
Brama główna cmentarza komunalnego w Słubicach
Poprzednie nazwy

Frankfurter Dammvorstadt-Friedhof, potocznie: Dammfriedhof

Państwo

 Polska

Miejscowość

Słubice

Adres

ul. Sportowa 2, 69-100 Słubice

Typ cmentarza

komunalny

Stan cmentarza

czynny

Data otwarcia

22 maja 1814

Zarządca

Gmina Słubice

Położenie na mapie Słubic
Mapa konturowa Słubic, na dole znajduje się punkt z opisem „Cmentarz komunalny w Słubicach”
Położenie na mapie Polski
Mapa konturowa Polski, blisko lewej krawiędzi znajduje się punkt z opisem „Cmentarz komunalny w Słubicach”
Położenie na mapie województwa lubuskiego
Mapa konturowa województwa lubuskiego, blisko lewej krawiędzi znajduje się punkt z opisem „Cmentarz komunalny w Słubicach”
Położenie na mapie powiatu słubickiego
Mapa konturowa powiatu słubickiego, po lewej znajduje się punkt z opisem „Cmentarz komunalny w Słubicach”
Położenie na mapie gminy Słubice
Mapa konturowa gminy Słubice, blisko centrum na lewo znajduje się punkt z opisem „Cmentarz komunalny w Słubicach”
Ziemia52°20′38″N 14°35′23″E/52,343889 14,589722

Cmentarz komunalny w Słubicach (w latach 1814–1945 jako Frankfurter Dammvorstadt-Friedhof) – jeden z cmentarzy komunalnych województwa lubuskiego, położony przy ul. Sportowej (odcinek pokryty kostką brukową nazywany jest także ulicą Cmentarną) w Słubicach. Cmentarz ulokowany został na wzniesieniu nazywanym historycznie Wzgórzami Żydowskimi (niem. Judenberge) nieopodal okazałego stadionu SOSiR.

Historia

Najstarszą publikacją na temat cmentarza jest Die Einweihung des neuen Kirchhofs für die Dammvorstadt autorstrwa Johanna Ludwiga Kriele z 1814. Pierwszy pochówek odbył się tutaj dnia 22 maja 1814.

W 1901 cmentarz zyskał cmentarną kaplicę z okazałym piaskowym portykiem. W 1928 nekropolię poszerzono o część leśną, tzw. Waldfriedhof. Ostatnią osobą pochowaną w tym miejscu pod administracją niemiecką była Minna Friedrichson (25 stycznia 1945).

Od wiosny 1945 cmentarz znajduje się pod administracją polską. Tymczasowo pochowano tu kilkunastu żołnierzy radzieckich poległych w regionie (ich zwłoki przeniesiono wkrótce potem na cmentarz żołnierzy radzieckich w Cybince). Wzniesiono też tzw. Grób Nieznanego Żołnierza z następującą inskrypcją: „Tu spoczywa 7-miu nieznanych żołnierzy Wojska Polskiego poległych w roku 1945 na ziemi słubickiej w walce z faszyzmem o wyzwolenie Ojczyzny. Cześć ich pamięci!”.

Na początku lat 80. XX wieku oficjalnie zakazano obecności tablic nagrobnych wykonanych w języku niemieckim (musiały zostać spolszczone lub usunięte z terenu nekropolii). Później rozebrano także starą, poniemiecką kaplicę.

W nieco wyższym punkcie nekropolii wybudowano nową kaplicę, a następnie postarano się o jej zadaszenie. W 2008 dokonano przebudowy chodników[1]. W październiku 2010 na cmentarzu postawiono symboliczny kamień z tablicą ku czci pionierów powojennego szkolnictwa w Słubicach. Inicjatorem umieszczenia tablicy był miejscowy oddział Związku Nauczycielstwa Polskiego[2].

Jesienią 2011 z inicjatywy regionalisty Rolanda Semika w zachodniej, historycznej części cmentarza pojawiła się dwujęzyczna tablica pamiątkowa ku czci pochowanych w tym miejscu przed 1945 oraz lapidarium dla poniemieckich kości, walających się na powierzchni ziemi po zakończeniu tu prac przygotowawczych pod przyszłe polskie groby. O obecność takiej tablicy apelowali wcześniej m.in. frankfurccy historycy Eckard Reiß oraz Joachim Schneider, jednak ich prośby pozostawały bez reakcji.

Tekst tablicy zaproponowany przez Eckarda Reißa brzmiał: Ku pamięci zmarłych frankfurckiego cmentarza w Dammvorstadt 22.05.1814-25.01.1945. Ostateczna wersja wykonanej tablicy brzmi dzisiaj: Pamięci spoczywających na dawnym cmentarzu Frankfurtu nad Odrą – Dammvorstadt istniejącym w tym miejscu do 1945 roku.

Pochowani przed wojną (znani z nazwiska)

W archiwum miejskim we Frankfurcie nad Odrą znajduje się rejestr pochowanych na cmentarzu w latach 1897–1935[3]. Na podstawie publikacji miejscowych historyków i regionalistów, m.in. Eckarda Reißa, można odtworzyć nazwiska osób pochowanych tu przed 1945 r., m.in.:

  • Karl Albin (1844-1907)
  • Marie Berker z d. Seyfarth (1844-1914)
  • Wilhelm Berrmann (1861-1930)
  • Friedrich Boggasch (1845-1909)
  • Karoline Boggasch z d. Koppe (1848-1921)
  • Wilhelm Böhme (1880-1940) – wicedyrektor miejskich warsztatów szkolnych
  • Marie Bullack z d. Vorrath (1833-1907)
  • Paul Büschel (1874-1937) – dyrektor miejscowej ubezpieczalni
  • Franz Collath (1876-1942) – dyrektor fabryki broni myśliwskiej Teschner&Collath
  • Helene Czymnick (zm. 1918)
  • Anna Edler (1883-1884)[4]
  • Minna Friedrichson (zm. 1945) - ostatnia pochowana pod administracją niemiecką
  • Marie Fritsche (1863-1928)
  • Harttung
  • Emilie Kaler z d. Laufer (1832-1908)
  • Adolf Kirschner (1851-1925), Johanna Kirschner z d. Fiegen (1851-1908)
  • Arthur Koch (1888-1914) – nauczyciel, podoficer
  • Eliese Kretschmer z d. Forchner (1862-1942)
  • Paul Maeck (1884-1905)
  • Heinrich Malcomeß (1836–1900) – architekt, radca budowlany, projektant wieży Kleista
  • Heinrich Schütz (1894-1927) - sierżant policji[4]
  • Anna Schmidt z d. Modrow (1847-1928)
  • Wilke

Pochowani po wojnie

  • Władysław Aleksandrzak (1913-2007) – uczestnik wojny obronnej 1939 r., więzień obozów koncentracyjnych Buchenwald i Dachau[5]
  • Stanisław Brzozowski (1901-1970) – powstaniec wielkopolski i śląski, uczestnik wojny polsko-bolszewickiej i wojny obronnej 1939 r.[6][5]
  • Stefan Chmielewski (1921-2005) – jeden z pierwszych mieszkańców miasta, pośmiertnie honorowy obywatel Słubic[7]
  • Stanisław Ciecierski (1940-2006) – 1998-2002 burmistrz Słubic[8]
  • Karol Cymorek (1916-1989) – uczestnik wojny obronnej 1939 r., prezes Towarzystwa Miłośników Ziemi Słubickiej[9]
  • Mieczysław Czyż (1912-1970) – uczestnik wojny obronnej 1939 r.
  • Czesław Fórman (1896-1982) – powstaniec wielkopolski[10]
  • Szczepan Grześkowiak (1926-2013) – wieloletni dyrektor Liceum Ogólnokształcącego im. Jarosława Dąbrowskiego w Słubicach[11]
  • Franciszek Hop (1911-1977) – uczestnik wojny obronnej 1939 r., więzień obozu jenieckiego, prezes MLKS Odra Słubice[12]
  • Julian Hryniewiecki (1926-1999) – żołnierz Armii Krajowej, łagiernik[13]
  • Józef Juskowiak (1898-1978) – powstaniec wielkopolski[10]
  • Romuald Kaznocha (1936-2013) – 1973-1975 naczelnik miasta Słubice, 1978-1981 dyrektor OSiR w Słubicach, 1999-2013 sekretarz Ligi Obrony Kraju w Słubicach[14]
  • Józef Kołaciński (1905-1981) – uczestnik wojny obronnej 1939 r.[15]
  • ppor. Józef Krupa (1902-1980) – uczestnik wojny obronnej 1939 r., komendant wojenny Słubic w latach 1945–1946
  • Antoni Malczyński (1904-1986) – żołnierz Batalionów Chłopskich i Armii Krajowej, więzień Majdanka, niezłomny „żołnierz wyklęty”[5]
  • ppor. Jan Nobik (1888-1979) – powstaniec wielkopolski[10][5]
  • Klemens Olszewski (1915-1996) – uczestnik wojny obronnej 1939 r.[16]
  • Jadwiga Pawlukowska (1927-2018) – żołnierka Armii Krajowej, łagierniczka[17]
  • Stefan Pawłowski (1915-2017) – uczestnik wojny obronnej 1939 r.[5]
  • por. Marian Przędzik (1891-1969) – powstaniec wielkopolski, żołnierz Korpusu Ochrony Pogranicza, uczestnik wojny obronnej 1939 r.[10]
  • Jan Piotr Sławiński (1925-1996) – żołnierz Armii Krajowej, więzień obozu koncentracyjnego Auschwitz[18]
  • Bonifacy Sokołowski (1927-2011) – niezłomny „żołnierz wyklęty”[19]
  • Stanisław Sokulski (1916-1996) – 1948-1950 burmistrz Słubic[20]
  • Stanisław Swacha (1917-1998) – uczestnik wojny obronnej 1939 r.[21]
  • Zenon Szemis (1902-1953) – żołnierz Polskich Sił Zbrojnych na Zachodzie[5]
  • Józef Szmańda (1927-1990) – 1975-1976 naczelnik miasta Słubice[8]
  • Wincenty Tomiak (1902-1988) - powstaniec wielkopolski[4]
  • Henryk Weiser (1931-1996) – wieloletni dyrektor Domu Kultury w Słubicach[22]
  • Józef Werner (1897-1978) - powstaniec wielkopolski[4]
  • Franciszek Zander (1898-1972) – powstaniec wielkopolski[10][23][5]

Przypisy

  1. ↑ Wykonanie przebudowy chodników na cmentarzu komunalnym w Słubicach. slubice.eu. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-03-06)]..
  2. ↑ Roland Semik: Szkolnictwo Słubic w latach 1945–1950.
  3. ↑ Słubice24.pl - Zwiedzanie nowej siedziby Archiwum Miejskiego we Frankfurcie nad Odrą [online], slubice24.pl [dostęp 2024-04-22]  (pol.).
  4. ↑ a b c d Słubice24.pl - 10. spacer pojednania na cmentarz w Słubicach [online], slubice24.pl [dostęp 2024-04-22]  (pol.).
  5. ↑ a b c d e f g Pamięć o weteranach - Radio Zachód, Lubuskie [online], zachod.pl [dostęp 2024-04-22]  (pol.).
  6. ↑ https://gazetalubuska.pl/powstancy-wielkopolscy-pochowani-na-cmentarzu-komunalnym-w-slubicach/ar/c1-1586035.
  7. ↑ GROBONET - wyszukiwarka osób pochowanych - Cmentarz komunalny w Słubicach [online], grobonet.com [dostęp 2024-04-22]  (pol.).
  8. ↑ a b GROBONET - wyszukiwarka osób pochowanych - Cmentarz komunalny w Słubicach [online], grobonet.com [dostęp 2024-04-22]  (pol.).
  9. ↑ GROBONET - wyszukiwarka osób pochowanych - Cmentarz komunalny w Słubicach [online], grobonet.com [dostęp 2024-04-22]  (pol.).
  10. ↑ a b c d e https://gazetalubuska.pl/powstancy-wielkopolscy-pochowani-na-cmentarzu-komunalnym-w-slubicach/ar/c1-15860353.
  11. ↑ GROBONET - wyszukiwarka osób pochowanych - Cmentarz komunalny w Słubicach [online], grobonet.com [dostęp 2024-04-22]  (pol.).
  12. ↑ GROBONET - wyszukiwarka osób pochowanych - Cmentarz komunalny w Słubicach [online], grobonet.com [dostęp 2024-04-22]  (pol.).
  13. ↑ GROBONET - wyszukiwarka osób pochowanych - Cmentarz komunalny w Słubicach [online], grobonet.com [dostęp 2024-04-22]  (pol.).
  14. ↑ GROBONET - wyszukiwarka osób pochowanych - Cmentarz komunalny w Słubicach [online], grobonet.com [dostęp 2024-04-22]  (pol.).
  15. ↑ GROBONET - wyszukiwarka osób pochowanych - Cmentarz komunalny w Słubicach [online], grobonet.com [dostęp 2024-04-22]  (pol.).
  16. ↑ GROBONET - wyszukiwarka osób pochowanych - Cmentarz komunalny w Słubicach [online], grobonet.com [dostęp 2024-04-22]  (pol.).
  17. ↑ GROBONET - wyszukiwarka osób pochowanych - Cmentarz komunalny w Słubicach [online], grobonet.com [dostęp 2024-04-22]  (pol.).
  18. ↑ GROBONET - wyszukiwarka osób pochowanych - Cmentarz komunalny w Słubicach [online], grobonet.com [dostęp 2024-04-22]  (pol.).
  19. ↑ GROBONET - wyszukiwarka osób pochowanych - Cmentarz komunalny w Słubicach [online], grobonet.com [dostęp 2024-04-22]  (pol.).
  20. ↑ GROBONET - wyszukiwarka osób pochowanych - Cmentarz komunalny w Słubicach [online], grobonet.com [dostęp 2024-04-22]  (pol.).
  21. ↑ GROBONET - wyszukiwarka osób pochowanych - Cmentarz komunalny w Słubicach [online], grobonet.com [dostęp 2024-04-22]  (pol.).
  22. ↑ GROBONET - wyszukiwarka osób pochowanych - Cmentarz komunalny w Słubicach [online], grobonet.com [dostęp 2024-04-22]  (pol.).
  23. ↑ GROBONET - wyszukiwarka osób pochowanych - Cmentarz komunalny w Słubicach [online], grobonet.com [dostęp 2024-04-22]  (pol.).

Bibliografia

  • Frankfurt (Oder) und Słubice – Topographischer Stadtplan, 2007, ISBN 978-3-7490-4170-1.
  • Regionalforscher Roland Semik appeliert an die Verantwortlichen, w: Der OderlandSpiegel z 08/09/10.2011, s. 11.
  • Znajdą godne miejsce spoczynku, w: Gazeta Słubicka z 09.11.2011, s. 14.
  • Jeanette Bederke, Der Umgang mit den fremden Toten, w: Märkischer Markt z 30.11.2011, s. 6.
  • Walter Hausdorf, Siegrid Noack, Słubice – Ulice, drogi i place a ich rozwój historyczny we: Frankfurter Jahrbuch 2005, S. 95–191, ISBN 3-933416-61-2.
  • Monika Kilian, Ulrich Knefelkamp (red.): Frankfurt Oder Slubice. Sieben Spaziergänge durch die Stadtgescichte, Berlin 2003.
  • Johann L. Kriele: Die Einweihung des neuen Kirchhofs für die Dammvorstadt, Frankfurt (Oder) 1814.
  • Ralf Loock, Teil des Slubicer Friedhofs gesperrt, w: Märkische Oderzeitung z 01.11.2011.
  • Sebastian Preiss/ Uta Hengelhaupt/ Sylwia Groblica/ Almut Wille/ Dominik Oramus: Słubice. Historia – topografia – rozwój, Słubice 2003.
  • Maria Rutowska (red.): Słubice 1945-1995, Słubice 1996.
  • Eckard Reiß, Der Dammvorstadt-Friedhof, heute Kommunalfriedhof in Słubice, w: Towarzystwo Historyczne we Frankfurcie nad Odrą, zeszyt 1/2007, 20-26.

Linki zewnętrzne

  • Roland Semik: Tajemnice cmentarza komunalnego w Słubicach (wiadomosci24.pl) 06.11.2010