Chyrowa

Ten artykuł dotyczy miejscowości. Zobacz też: inne znaczenie słowa: Chyrowa (góra).

Chyrowa

wieś
Cerkiew Opieki Bogurodzicy
Państwo	Polska
Województwo	podkarpackie
Powiat	krośnieński
Gmina	Dukla
Liczba ludności (2023)	105[2]
Strefa numeracyjna	13
Kod pocztowy	38-450[3]
Tablice rejestracyjne	RKR
SIMC	0349010[4]
Położenie na mapie gminy Dukla Chyrowa
Położenie na mapie Polski Chyrowa
Położenie na mapie województwa podkarpackiego Chyrowa
Położenie na mapie powiatu krośnieńskiego Chyrowa
49°31′30″N 21°36′54″E/49,525000 21,615000[1]
Multimedia w Wikimedia Commons

Chyrowa (do 1968 Hyrowa^[5]) – wieś w Polsce położona w województwie podkarpackim, w powiecie krośnieńskim, w gminie Dukla^[4][6]. Leży w dolinie rzeki Iwielki (prawy dopływ Wisłoki), kilka kilometrów na południowy zachód od Dukli.

W latach 1975–1998 miejscowość położona była w województwie krośnieńskim.

Części wsi

Nazwa

Miejscowość ma metrykę średniowieczną i istnieje co najmniej od XIV wieku. Wymieniona w 1438 w dokumencie zapisanym w języku łacińskim jako Herowa, 1503 Herova, 1530 Hyrova, 1536 Hyrowa Valaska^[7] .

W dokumentach wieś występowała pod różnymi nazwami, np.; w 1508 r; Chyrrow, w 1581; Cherrowa, Horowa lub Cherowa (oznacza w tłum. z jęz. starocerkiewnosłowiańskiego "chory")

Historia

Chyrowa była początkowo wsią szlachecką i należała niegdyś do Bogoriów. Pierwsza wzmianka o Chyrowej pochodzi z czasów Kazimierza Wielkiego, z roku 1366. Kanclerz Janusz Suchywilk od swoich rodziców otrzymał Kobylany, Chyrową, Mszanę, Surowicę i Wisłoczek. 28 sierpnia 1366 roku we Włodzimierzu Janusz Suchywilk przekazał swoje dobra bratankom Piotrowi i Mikołajowi. Byli to synowie Jakusza Cztana ze Strzelc. Ustanowił w ten sposób pierwszą ordynację w Polsce. Kazimierz Wielki potwierdził ten dokument, gdzie wymieniona jest pod nazwą Hyrowa. Sporządzony został wtedy przez abp. Janusza Suchegowilka dokument przekazania posiadanych dóbr swoim bratankom. W 1438 łowczy krakowski Janusz z Kobylan wyznaczył Annie 500 grzywien posagu na wójtostwie w Dukli, wraz z przynależnymi do niego wsiami Lipowicą i Chyrową^[7] .

W XV wieku istniejąca wieś została przeniesiona na prawo wołoskie. Miejscowość odnotowana została w historycznych dokumentach podatkowych i własnościowych. W 1504 król polski Aleksander Jagiellończyk na prośbę Stanisława Cikowskiego z Mikluszowic dziedzica wsi oraz kasztelana bieckiego przenosi z powrotem na prawo magdeburskie jego dobra dziedziczne m.in. Duklę z przedmieściami i wsiami wśród których znajduje się także Chyrowa. W latach 1530-1536 w miejscowości odbywał się pobór z 3 łanów oraz 1 młyna dorocznego o 1 kole wodnym. W 1581 odnotowano w okolicy 15 dworów wołoskich. W 1581 odnotowany został również dwór miejscowego sołtysa^[7] .

Pierwsza wzmianka o cerkwi pochodzi z 1536. Obecnie mieści się w niej kościół rzymskokatolicki. W XIX w. należała do Cezarego Męcińskiego herbu Poraj (1809 - przed 1890).

W latach międzywojennych, w okresie tzw. schizmy tylawskiej, Łemkowie z Chyrowej - podobnie jak mieszkańcy innych, okolicznych wsi - przeszli z grekokatolicyzmu na prawosławie.

W czasie I wojny światowej 5 maja 1915 r. po bitwie gorlickiej zamknięte zostały w kotle pod Chyrową oddziały 49 Dywizji gen. Ławra Korniłowa z armii carskiej i po krwawych walkach wzięte do niewoli.

W rejonie Chyrowej we wrześniu 1944 r. toczyły się ciężkie walki oddziałów pancernych i kawalerii gen.Wiktora Baranowa, które dostały się pod ogień własnej artylerii w ramach operacji dukielsko-preszowskiej, której ślady można odnaleźć w miejscu nazwanym od tego wydarzenia Dolina Śmierci. W czasie walk wieś została spalona. 21 września 1944 r. wieś zdobyły oddziały czechosłowackie, po nieustających walkach trwających od 8 do 21 września 1944 r.

W wyniku Akcji "Wisła" łemkowscy mieszkańcy zostali zmuszeni do opuszczenia wsi. Część ludności została wysiedlona do ZSRR, a część na Ziemie Zachodnie. Gospodarstwa przejęli pogorzelcy z Doliny Śmierci.^{[potrzebny przypis]}

Zabytki

W Chyrowej znajduje się greckokatolicka, drewniano-murowana cerkiew Opieki Bogurodzicy z 1780 (położona na szlaku architektury drewnianej województwa podkarpackiego). Świątynia w Chyrowej jest jedną z dwóch zachowanych do dzisiaj cerkwi (obok cerkwi w Bałuciance) prezentujących typ budowli charakterystycznej dla obszaru środkowej i wschodniej Łemkowszczyzny, w których upowszechniło się stosowanie wielopolowych sklepień zrębowych.

Szlaki piesze

• Grzywacka Góra (567 m n.p.m.) – Łysa Góra (641 m n.p.m.) – Polana (651 m n.p.m.) – Chyrowa – Pustelnia Św. Jana z Dukli – Nowa Wieś – Cergowa (716 m n.p.m.) (Główny Szlak Beskidzki)

Przypisy

Bibliografia

• Zofia Leszczyńska-Skrętowa: Słownik historyczno-geograficzny województwa krakowskiego w średniowieczu, Cz. II, zesz. 1, hasło: "Hyrowa". Wrocław: Ossolineum, 1989, s. 154-155.
• Władysław Lubaś Nazwy miejscowości województwa krośnieńskiego, w.: Krosno, Studia z dziejów miasta i regionu, t.3, Rzeszów 1995, s. 26.

Linki zewnętrzne

• Chyrowa, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. I: Aa – Dereneczna, Warszawa 1880, s. 669 .
• Chyrowa jako Hyrowa w Słowniku historyczno-geograficznym województwa krakowskiego w średniowieczu (online).
• http://www.beskid-niski.pl/index.php?pos=/miejscowosci&ID=49 – pełny opis, historia i fotografie
• https://archive.ph/20130705195812/http://fotoblog.zadylak.pl/tag/chyrowa – fotografie Chyrowej i szlaków turystycznych