Man Ray
Man Ray | |
---|---|
(1934) Irudi gehiago | |
Bizitza | |
Jaiotza | Filadelfia, 1890eko abuztuaren 27a |
Herrialdea | Ameriketako Estatu Batuak Frantzia |
Lehen hizkuntza | ingelesa |
Heriotza | Parisko 6. barrutia eta Paris, 1976ko azaroaren 18a (86 urte) |
Hobiratze lekua | Montparnasseko hilerria |
Heriotza modua | : gaixotasun infekziosoa |
Familia | |
Ezkontidea(k) | Juliet Man Ray (en) |
Bikotekidea(k) | ikusi
|
Hezkuntza | |
Heziketa | Art Students League of New York (en) Boys and Girls High School (en) Boys High School |
Hizkuntzak | ingelesa |
Jarduerak | |
Jarduerak | film-zuzendaria, argazkilaria, argazki-zuzendaria, gidoilaria, margolaria, film-muntatzailea, collagist (en) , autobiografialaria, aktorea, diseinatzailea, bitxi diseinatzailea, zinemagilea, grabatzailea, eskultorea eta assemblage artist (en) |
Parte-hartzailea
| |
Lantokia(k) | Paris Los Angeles New York eta Frantzia |
Lan nabarmenak | ikusi
|
Kidetza | College of 'Pataphysics (en) |
Mugimendua | surrealismoa dadaismoa |
Izengoitia(k) | Radenski, Emmanuel, Man Rei eta Rudnitzky, Emmanuel |
Genero artistikoa | assemblage (en) arte abstraktua |
manraytrust.com | |
| |
Man Ray —jatorrizko izen-deiturez Emanuel Radnitzky (Filadelfia, Ameriketako Estatu Batuak, 1890eko abuztuaren 27a - Paris, Frantzia, 1976ko azaroaren 18a) artista modernista izan zen, argazkilaria, margolaria eta zinemagilea.
Estatubatuarra zen eta errusiarrak eta judutarrak zituen gurasoak, baina bere karreraren zatirik handiena Parisen egin zuen. Dadaismoari eta surrealismoari ekarpen handiak egin zizkion, nahiz eta arte mugimendu horiekiko lotura informalak baizik izan ez zituen. Askotariko euskarrietan egin zituen artelanak, baina bere burua margolaritzat zuen. Ezaguna da argazkiengatik, erretratugile eta modako argazkilari lanetan nabarmendu baitzen; bai eta (bere izenarekin hitz jokoa eginez) rayograph izendatu zituen bere fotogramengatik ere.
Bizitza eta karrera
New York
Arkitektura eta industria-diseinuko ikasketak egin zituen New Yorken; baina, publizitatean denboraldi bat egin eta gero, azkenean, pinturan hasi zen. 1908. urtean Adon Lacroix olerkariarekin ezkondu zen, eta 1915ean dada talde bat osatu zuen New Yorken, Marcel Duchamp frantses margolariarekin batera, eta ready-made edo artelantzat harturiko merkatuko gauzaki bihurrikatuak hasi zen aurkezten, horien artean The Gift (1921, Oparia), azpian eratxikitako iltze-andana bat duen plantxa. Kristalak ere landu zituen, aerografoz baliatuta.
Paris
1921ean Parisa jo eta André Bretonen inguruko talde surrealistarekin hasi zen lanean. Iritsi eta gutxira Montparnasse auzoan kokatu zen, eta bertan Alice Prin ("Kiki de Montparnasse") ezagutu eta harekin maitemindu zen, artisten modeloa izan zena eta oso ezaguna hiriko zirkulu bohemioetan: Pablo Picasso, Tristan Tzara, James Joyce, Gertrude Stein, Jean Cocteau, Salvador Dali, Peggy Guggenheim eta Antonin Artaud, besteak beste.
Argazki lanetara jo zuen, dirubide bila, eta arian-arian aldendu zen alor horretan ere molde tradizionaletatik: rayograph edo azalera sentikorraren gainean ezarritako objektuen inpresio zuzena asmatu zuen. 1922an aurkeztu zuen teknika horren bidez eginiko lana, Les Champs Délicieux (Zelai gozoak) liburuan. Ospe handia lortu zuen argazkilari gisa.
Rayren argazkietan, pultsio erotikoaren eskutik azaltzen zaizkigu elementu bitxi ironikoak: emakume-imagina bat ageri da aurrez xehe-xehe landuriko konposizioetan, natura hil baten antzeko zerbait balitz bezala.
1924. urtean, dadaismoa albo batera utzi eta surrealismora jo zuen. Izan ere, 1925. urteko Parisko lehenengo erakusketa surrealistan parte hartu zuen. Horretaz gain, film labur batzuk ere egin zituen, estetika surrealistari jarraituz, betiere: Le Retour à la raison (1923, Itzulera arrazoira), L´Étoile de mer (1928, Itsas izarra), Les Mystères du château de Dé (1929, Déko gazteluko misterioak).
Lapurdin sei hilabeteko egonaldian egindako etxearen izen bera eman zion historiako lehen film surrealistatzat hartua denari, Emak Bakia (1926). Pintura eta marrazkia landu zituen, argazki surrealistez gainera, arrazoitik kanpoko ilusiozko irudiak eskainita: Observatory Time-The Lovers (1932-1934, Maitaleak behatokiaren orduan), Sade markesaren erretratua (1939).
2012an, Oskar Alegria zinemagile iruindarrak "Emak Bakia baita" dokumentala egin zuen, hain zuzen ere Rayren "Emak Bakia" pelikulan ageri den etxearen bilaketa ardatz duena.
Azken urteak
1940. urtean Man Rayk ihes egin zuen naziek hartua zuten Paristik, eta Los Angelesko hirira joan zen. Richter zinemagilearekin lan egin zuen gidoigile eta antzezle Hollywooden, Dreams That Money Can Buy (1946, Diruz eros daitezkeen ametsak) eta Dadascope (1956-1961) filmetan.
1946an itzuli zen Parisa, eta pintura lantzen jarraitu zuen birikako infekzio batek jota hil arte.
Lanak
- 1920: L'Enigme d'Isidore Ducasse («Isidore Ducasseren eginma»), 1971n berreraikia.
- 1921: Cadeau («Oparia»)
- 1925: Zure hezurren arkitektura.
- 1925: Zuhaitzak.
Erreferentziak
- Artikulu honen edukiaren zati bat Lur hiztegi entziklopedikotik edo Lur entziklopedia tematikotik txertatu zen 2011-12-26 egunean. Egile-eskubideen jabeak, Eusko Jaurlaritzak, hiztegi horiek CC-BY 3.0 lizentziarekin argitaratu ditu, Open Data Euskadi webgunean.
- i
- e
- a
- Eileen Agar
- Jean Arp
- Eugène Atget
- Hans Bellmer
- Jacques-André Boiffard
- Bill Brandt
- Victor Brauner
- Fanny Brennan
- Emmy Bridgwater
- Luis Buñuel
- Claude Cahun
- Leonora Carrington
- Ithell Colquhoun
- Gala Dalí
- Salvador Dalí
- Jean Dallaire
- Paul Delvaux
- Óscar Domínguez
- Christian Dotremont
- Marcel Duchamp
- Marcel Duhamel
- Curt Echtermeyer
- Max Ernst
- Leonor Fini
- Gordon Onslow Ford
- Esteban Francés
- Alberto Giacometti
- Julio González
- Jane Graverol
- Jacques Hérold
- Valentine Hugo
- Frida Kahlo
- Wifredo Lam
- Jacqueline Lamba
- Dora Maar
- Conroy Maddox
- René Magritte
- Georges Malkine
- Marcel Mariën
- André Masson
- Roberto Matta
- Mikuláš Medek
- Oscar Mellor
- John Melville
- E. L. T. Mesens
- Lee Miller
- Desmond Morris
- Joan Miró
- Méret Oppenheim
- Wolfgang Paalen
- Benjamín Palencia
- Roland Penrose
- Man Ray
- Toni del Renzio
- Kay Sage
- Kurt Seligmann
- André Souris
- Martin Stejskal
- Jindřich Štyrský
- Maurice Tabard
- Yves Tanguy
- Dorothea Tanning
- Karel Teige
- Kristians Tonny
- Toyen
- Albert Valentin
- Remedios Varo
- James F. Walker
- Unica Zürn
- Philipp Humm
teorikoak
- Maxime Moses Alexandre
- Guillaume Apollinaire
- Louis Aragon
- Antonin Artaud
- Jacques Baron
- Georges Bataille
- André Breton
- Roger Caillois
- Nicolas Calas
- René Crevel
- René Daumal
- Robert Desnos
- Vratislav Effenberger
- Paul Éluard
- Renée Gauthier
- Roger Gilbert-Lecomte
- Yvan Goll
- Julien Gracq
- Irène Hamoir
- Georges Hugnet
- Alfred Jarry
- Nelly Kaplan
- Petr Král
- Jacques Lacan
- Philip Lamantia
- Comte de Lautréamont
- Marcel Lecomte
- Michel Leiris
- Georges Limbour
- Léo Malet
- Joyce Mansour
- Robert Melville
- René Ménil
- Max Morise
- Pierre Naville
- Vítězslav Nezval
- Paul Nougé
- Paul Păun
- Benjamin Péret
- Francis Ponge
- Jacques Prévert
- Raymond Queneau
- Herbert Read
- Pierre Reverdy
- Georges Sadoul
- Louis Scutenaire
- Philippe Soupault
- André Thirion
- Dylan Thomas
- Tristan Tzara
- Jacques Vaché
- Marianne Van Hirtum
- Roger Vitrac
- Acéphale
- Les Automatistes
- Birminghamho surrealistal
- Britainiar Talde Surrealista
- Bureau of Surrealist Research
- Chicagoko Imagistak
- Chicagoko Talde Surrealista
- Dau al Set
- Fighting Cock Society
- The Firesign Theatre
- The Goons
- Grup d'Elx
- La Mandrágora
- Monty Python
- Refus Global
- The Surrealist Group in Stockholm
- Manifestu surrealista
- Automatismo surrealista
- Zinema surrealista
- Musika surrealista
- Teknika surrealistak
- Umore surrealista
- Exposition Internationale du Surréalisme
- London International Surrealist Exhibition
- Emakume surrealistak
- Dada
- Espresionismo abstraktu
- Metodo paranoiko-kritiko
- Datuak: Q46139
- Multimedia: Man Ray / Q46139