2024 klima aldaketan

Artikulu honek 2024. urtean berotze globalaren eta klima-aldaketaren ondorioak neurtu, aurreikusi, arindu eta haietara egokitzeko gertakariak, ikerketen emaitzak, aurrerapen zientifiko eta teknologikoak eta giza ekintzak dokumentatzen ditu.

Laburpenak

Neurketak eta estatistikak

Otsailaren 5 –
- Proceedings of the National Academy of Sciences aldizkarian argitaratutako ikerketa batek proposatu zuen urakan haizeen Saffir-Simpson eskalan "6. kategoria" gehitzea, publikoari ekaitzen arriskua hobetu adierazi ahal izateko, eta ohartarazi zuten hainbat ekaitzek jada lortu zutela intentsitate hori^[1].
- Nature Climate Change aldizkarian argitaratutako ikerketa batek, Demospongiae belakien exoeskeletoetan erregistratutako 300 urteko ozeanoetako tenperaturen neurketan oinarritua, adierazi zuen berotze globala 1860ko hamarkadan hasi zela (ozeanoetako gainazaleko tenperaturak adierazitakoa baino 80 urte lehenago) eta, dagoeneko, 2020an industria iraultzaren aurreko tenperatura baino 1,7 °C gorago geundela, IPCCren estimazioa baino 0,5 °C gorago^[2].
Otsaila (txostena) – Copernicus Climate Change Servicen analisi batek adierazi zuen 2023ko otsailetik 2024ko urtarrilera bitarte mundu mailako bataz besteko airearen tenperaturak 1,5 °C-en muga gainditu zuela lehenengo aldiz. Urte bakar batean gainditzeak ez du suposatzen 2015eko Parisko Hitzarmenak jasotakoa gainditzen duenik^[3].
Otsailaren 13 – Current Issues in Tourism aldizkarian argitaratutako ikerketa batek ondorioztatu zuen AEBko eski denboraldia murriztu zela 1960-1979 tartetik 2000-2019 tartera 5,5 eta 7,1 eguneko tartean, eta horrek urtero 252 milioi dolar estatubatuarreko galera suposatzen ziola sektoreari^[4].

Gertakari eta fenomeno naturalak

Ekintzak eta helburu adierazpenak

Zientzia eta teknologia

Ekintza politiko, ekonomiko eta kulturalak

Adaptazio helburu adierazpenak

Kontsentsuak

Proiekzioak

Argitalpen esanguratsuak

Erreferentziak

↑ (Ingelesez) Wehner, Michael F.; Kossin, James P.. (2024-02-13). «The growing inadequacy of an open-ended Saffir–Simpson hurricane wind scale in a warming world» Proceedings of the National Academy of Sciences 121 (7) doi:10.1073/pnas.2308901121. ISSN 0027-8424. PMID 38315843. PMC PMC10873601. (Noiz kontsultatua: 2024-03-10).
↑ (Ingelesez) McCulloch, Malcolm T.; Winter, Amos; Sherman, Clark E.; Trotter, Julie A.. (2024-02). «300 years of sclerosponge thermometry shows global warming has exceeded 1.5 °C» Nature Climate Change 14 (2): 171–177. doi:10.1038/s41558-023-01919-7. ISSN 1758-6798. (Noiz kontsultatua: 2024-03-10).
↑ (Ingelesez) World's first year-long breach of key 1.5C warming limit. 2024-02-08 (Noiz kontsultatua: 2024-03-10).
↑ (Ingelesez) Scott, Daniel; Steiger, Robert. (2024-02-13). «How climate change is damaging the US ski industry» Current Issues in Tourism: 1–17. doi:10.1080/13683500.2024.2314700. ISSN 1368-3500. (Noiz kontsultatua: 2024-03-10).

Kanpo estekak

Klima Aldaketaren inguruko Gobernu-arteko Panela (IPCC)
Munduko Meteorologia Elkartea (WMO)
klima indikadoreak AEBko ingurumen babes-agentzian

Klima aldaketa

Ikuspegi orokorra
Klima aldaketaren kausak Sistema klimatiko Klima aldaketaren ondorioak Klima aldaketa arintzea Klima aldaketara moldatzea Herrialdearen eta eskualdearen arabera

Kausak

Ikuspegi orokorra	Klima aldaketaren kausak Karbono dioxidoa Lurraren atmosferan Muturreko gertakarien leporatzea Berotegi-efektua Klima aldaketari buruzko kontsentsu zientifikoa
Iturriak	Berotegi-efektu gas Berotegi-efektuko gasen emisio Karbonoaren kontabilitate Karbono-lorratza Karbono-isuri nekazaritzatik hezeguneetatik Erregai fosil Basogabetzea eta klima aldaketa Energia-kontsumo

Historia
Zientzia klimatikoaren historia Politika klimatikoaren historia Svante Arrhenius Eunice Newton Foote James Hansen Charles David Keeling Nazio Batuen konferentziak Urteak klima aldaketan 2019 2020 2021 2022 2023 2024

Ondorioak eta arazoak

Fisikoak	Bat-bateko klima aldaketa Ebento anoxiko Artikoko metano emisioak Artikoko izotz geruzaren murriztea Atlantikoko hegoalderako itzulera-zirkulazioa Lehorte Muturreko eguraldi Uholde Kostako uholde Glaziarren atzeraldia Bero-bolada Hiriko bero-uhartea Itsasokoa Ozeanoak azidifikazioa oxigeno-gabetzea bero kantitatea itsas azalaren tenperatura estratifikazioa tenperatura Ozono-geruzaren zulo Permafrost Sistema klimatikoaren itzulera gabeko puntuak Itsas mailaren igoera Udaberria aurreratzea Zikloi tropikalak Uraren zikloa Suteak
Flora eta fauna	Biomak Ekosistemak Masa heriotza gertakari Espezie inbaditzaileak Landare bioaniztasuna Itsasoko bizia Hegaztiak Klima aldaketaren ondorioz iraungitzeko arriskua Basogabetze gradual
Soziala eta ekonomikoa	Nekazaritza Abeltzaintza Hiriak Zibilizazioaren kolapsoa Umeak Desgaitasuna Inpaktu ekonomikoa Arrantzategiak Generoa Osasuna Buru-osasuna Gaixotasun kutsakorrak Psikologia Giza eskubideak Jatorrizko herriak Uharte-nazioak Migrazioa Pobrezia Segurtasuna eta gatazkak Uholde urbano Ur-eskasia Ur-segurtasuna
Herrialdearen eta eskualdearen arabera	Afrika Amerika Antarktikan Artikoa Asia Australia Karibea Europa Euskal Herria Hegoaldeko Asia Karibea herrialdearen arabera

Arintzea

Ekonomia eta finantzak	Karbono-aurrekontu Karbono-kreditu Karbono-neutraltasun Gold Standard Karbono isurketen prezioa Karbono-zerga Zor klimatiko Arrisku klimatikoen aseguru Finantza klimatikoak Klima aldaketa arintzearen onura partekatuak Erregai fosilen desinbertsio Arintzearen ekonomia Karbono isurketen salerosketa Green Climate Fund Karbono baxuko ekonomia
Energia	Karbonoa harrapatzea eta gordetzea Trantsizio energetiko Erregai fosilak uztea Karbono gutxiko energia Energia nuklear Energia berriztagarri Energia jasangarri
Karbono hustubideak hobetzea	Karbono urdin Karbono dioxidoa kentzea Karbono-bahiketa Airearen harrapaketa zuzen Karbonoaren laborantza Nekazaritza klimatikoki adimentsu Basogintza (basotze, baso-sarzte, REDD eta REDD+) Lurraren erabilera, lurraren erabilera aldaketa eta basogintza (LULUCF eta AFOLU) Naturan oinarritutako soluzioak
Norbanakoak	Klima aldaketaren aurkako norbanako ekintza Landareetan oinarritutako dieta

Gizartea eta moldatzea

Gizartea	Negozioen ekintzak Ekintza klimatiko Doku ekologiko Klima-mugimendua Fridays for Future Emergentzia klimatikoaren deklarazio Ukapena Gobernantza Justizia Auziak Politika Politika ekonomikoa Iritzi publikoa Emakumea
moldatzea	Moldatzeko gaitasun Zaurgarritasuna Erresilientzia Arrisku klimatiko Ekosisteman oinarritutako moldatze Hondamendi arriskuak gutxitze Uholdeen kontrol Galerak eta kalteak Atzera-egite planifikatu Naturan oinarritutako soluzioak The Adaptation Fund National Adaptation Programme of Action
Komunikazioa	Hezkuntza-klimatiko Espiral klimatiko Herri kulturan artea fikzio klimatiko Klima Aldaketaren Aurreko Betetze Indizea Krisi klimatiko Komunikabideak Berotzearen zerrenda-grafikoa
Nazioarteko akordioak	Glasgoweko Akordio Klimatikoa Garapen Jasangarrirako 13. helburua Kyotoko Protokoloa Parisko Hitzarmena (2015) Cooperative Mechanisms under Article 6 of the Paris Agreement Nazio Mailan Zehaztutako Kontribuzio Nazio Batuen Klima Aldaketari buruzko Esparru Hitzarmena

Oinarriak eta teoria

Neurketa	Lurrazaleko tenperatura global Tenperaturen erregistro instrumentala Indikatzaile paleoklimatko Satelite bidezko neurketa
Teoria	Albedo Karbonoaren zikloa atmosferikoa biologikoa ozeanikoa permafrosta Karbono hustubide Sentikortasun klimatiko Klimaren aldakortasuna eta aldaketa Hodeien atzeraelikadura Iris hipotesi Atzeraelikadurak Kriosfera Lurraren oreka-energia GWP indize Orbitaren derrigortze Erradiazio derrigortze
Ikerketa eta modelatzea	Klima aldaketaren eszenatokiak Eredu klimatiko Akoplatutako ereduen elkar-neurketa proiektua Intergovernmental Panel on Climate Change (IPCC) IPCCren Seigarren Ebaluazio Txostena Paleoklimatologia Paleotenpestologia Kontzentrazio esanguratsuko ibilbidea Partekatutako ibilbide sozioekonomiko Eguzki-geoingeniaritza